Etiket: Soylulaştırma

Neil Smith

Birinci bölüm: https://kentstratejileri.com/2018/05/15/yeni-kuresellik-yeni-sehircilik-kuresel-kentsel-strateji-olarak-soylulastirma-1/

Kentsel Yenileme: Küresel Kentsel Strateji Olarak Soylulaștırma

Șimdi izin verin ölçekleri değiștireyim ve soylulaștırma sürecine yöneleyim. 21. yüzyılda neoliberal șehirciliğin bir boyutu Asya ve Latin Amerika kentsel deneyimlerinin özellikle yeni șehirciliğin ön saflarına eșitsiz katılımı ise, ikinci bir boyutu soylulaștırmanın bir küresel kentsel strateji olarak yaygınlaștırılması olarak adlandırılabilecek șeyle ilgilidir. İlk bakıșta, biri küresel güç merkezlerinde lüks konutlarla diğeri bütünleșen çeperdekilerden gelen yeni șehircilik modelleri ile ilgili bu iki sav birbirinden oldukça farklı görünmektedir. Bunlar kesinlikle yeni bir șehirciliğin birbirine zıt deneyimlerini ifade etmektedirler, zaten mesele de budur. Neoliberal șehircilik toplumsal, ekonomik ve coğrafi değișimin geniș bir alanını kușatmıștır ve bu zıt savların amacı neoliberal șehircilik deneyiminin ne kadar çeșitli olduğu ve bu zıt dünyaların nasıl bir araya geldikleri konusunu öne çıkarmaktır.

Bilim insanlarının çoğunluğunun soylulaștırma vizyonu, 1960’larda sosyolog Ruth Glass tarafından tanımlanan sürece sıkıca bağlı kalmıștır. Glass’ın, soylulaștırmanın münferit bir süreç olarak ortaya koyan 1964’deki beyanı șöyledir:

Birer birer, Londra’nın ișçi semtlerinin bir çoğu orta sınıflar -üst ve alt- tarafından ișgal edilmektedir. Eski püskü, mütevazı ahırlar ve kulübeler –üst katta iki, alt katta iki odalı- kira kontratlarının süresi dolduğunda ele geçirilmiș, șık ve pahalı konutlar haline gelmișlerdir. Daha önce ya da son dönemde çöküntüleșmiș olan daha büyük Viktorya evleri- oda oda kiraya verilen ya da birden fazla hane tarafından kullanılan evler- tekrar iyileștirilmiștir…Bir mahallede bu soylulaștırma süreci bir kez bașladığında, özgün ișçi sınıfı kullanıcılarının tamamı ya da çoğunluğu yerlerinden edilene ve mahallenin toplumsal karakteri tamamen değiștirilene kadar hızla devam eder.

Glass yeni bir kentsel “soylu sınıfın” ișçi semtlerini dönüștürdüğü bu yeni sürecin sıradıșılığını neredeyse șiirsel bir șekilde yakalamıștır. Șimdi yine Londra’dan, 35 yıl sonra güncellenmiș bir beyanı ele alın. Așağıdaki, Birleșik Krallık Çevre, Ulașım ve Bölgeler Dairesi (DETR) tarafından atanmıș özel bir Kentsel Çalıșma Grubu (Urban Task Force) tarafından 1999’da yayınlanmıș “Kentsel Rönesans” (DETR 1999) kararından bir bölümdür:

Kentsel Çalıșma Grubu kentsel çöküșün sebeplerini ortaya çıkaracaktır… ve insanları kentlerimize, kasabalarımıza ve kentsel mahallerimize geri getirecek pratik çözümler geliștirecektir. Kentsel yenileme için yeni bir vizyon olușturacak… [Önümüzdeki 20 sene zarfında] yeni yerleșimlerin % 60’ı daha önce geliștirilmiș araziler üzerine inșa edilmelidir… Kentlerimizin ve kasabalarımızın kontrolünü kaybettik; kötü tasarımla, ekonomik yayılma ve toplumsal kutuplașma ile bozulmalarına izin verdik. 21. yüzyılın bașı bize bir kentsel rönesans șansı sunan bir değișim zamanıdır.

Bu kentsel rönesans söylemi tabi ki yeni değildir, ancak burada daha da büyük önem  tașımaktadır. Kentsel yeniden inșa tutkusunun ölçeği dramatik șekilde büyümüștür. Batı kentlerinde devletin sponsor olduğu savaș sonrası kentsel yenileme dağınık özel-piyasa soylulaștırmasını teșvik ederken; bu soylulaștırma ve 1980’lerden itibaren kent merkezinde arazi ve konut piyasasının yoğunlașan özelleștirilmesi, üzerinde büyük ölçekli çok-yönlü kentsel yenileme planlarının 1960ların kentsel yenilemesini büyük bir farkla geçerek yükseldiği zemini sağladı. Günümüzün kentsel yenileme söylemi, özellikle Avrupa’da, tek boyutlu değildir ancak diğer șeylerin yanında, soylulaștırmanın kentsel çevrede yaygınlaștırılmasını ișaret etmektedir.

Glass ve DETR’ın sunduğu vizyonlar arasındaki bazı temel farklılıkları düșünelim. Glass’a göre 1960’ların soylulaștırması Islington konut piyasasındaki marjinal bir gariplik -sıradan halkla bir arada bulunmaktan korkmayan profesyonel sınıflar için tuhaf bir kentsel etkinlik- iken, 20. yüzyılın sonuna gelindiğinde İngiliz kentsel politikasının merkezi hedeflerinden biri haline gelmiștir. Glass’ın hikayesindeki anahtar aktörler mahalleye tașınan orta ve üst-orta sınıf iken, 35 yıl sonra soylulaștırmanın aktörleri hükümet, șirketler ve hükümet-șirket ortaklıklarıdır. Savaș sonrası konut pazarında ortaya çıkan planlanmamıș, açıkça tesadüfi bir süreç bugün uçlarda, tutkulu ve titiz bir șekilde planlanmaktadır. Tamamen gelișigüzel olan șey gittikçe sistemleștirilmektedir. Soylulaștırma süreci ölçek ve çeșitlilik açısından hızla evrilmiștir ki, 1960 ve 1970’lerde sürecin pradigmasını olușturan yalnızca konuta yönelik iyileștirme projeleri, bugün sadece kentsel çevrede değil kent kuramı yazınında da garip görünmektedir.

Belki de en önemlisi; ilk olarak Londra, New York, Paris ve Sydney gibi birkaç önemli gelișmiș kapitalist kentte teșhis edilmiș oldukça yerel bir gerçeklik, șimdi fiilen küreseldir. Bu evrim hem dikeyde hem de yatayda gerçekleșmiștir. Bir tarafta, bir süreç olarak soylulaștırma kentsel hiyerarșiyi hızla çökertmiștir; bu sadece en büyük kentlerde değil, eski endüstri kentleri olan Cleveland ve Glasgow, daha küçük kentler olan Malmö ya da Grenada ve Lancaster, Pennsylvania ya da Çek Cumhuriyetindeki Ceske Krumlov gibi daha da küçük pazar kentleri gibi beklenmedik merkezlerde de kendini göstermektedir. Aynı zamanda, Tokyo’dan Tenerife’ye (Garcia 2001), Sao Paulo’dan Puebla’ya (Jones ve Varley 1999), Cape Town’dan (Garside 1993) Karayipler’e (Thomas 1991), Șanghay’dan Seul’a, soylulaștırma haberlerine bakılırsa süreç coğrafi olarak da yayılmıștır. Bir çeșit ironi içinde, mallarına el koyulmuș İngiliz köylülerin kaçak avcılara dönüștüğü, 19. yüzyılda asilerin sürgün edildiği ve karșılığında yerel halkın yok edildiği, Van Diemen’in vatanının (Tazmanya) bașkenti Hobart bile soylulaștırma sürecinden geçmektedir.

Tabi ki, bu soylulaștırma deneyimleri oldukça çeșitli ve eșitsiz biçimde, ilk Avrupa ve Kuzey Amerika soylulaștırma örneklerine göre çok daha çeșitli șekillerde dağılmıștır. Bunlar oldukça farklı yerel ekonomilerden ve kültürel topluluklardan çıkmakta ve karmașık șekilde daha geniș ulusal ve küresel siyasal ekonomilere bağlanmaktadır. Buradaki önemli nokta, ilk olarak 1960’larda marjinal olarak tanımlanan bir kentsel sürecin evriminin hızı ve çağdaș șehirciliğin önemli bir boyutuna dönüșümüdür. İster Glass’ın ahırlarıyla tasvir edildiği gibi garip biçimiyle, isterse de 21. yüzyılda toplumsal olarak örgütlenmiș biçimiyle olsun, soylulaștırma ișçi sınıfının kent merkezinden uzaklaștırılmasını ișaret etmektedir. Gerçekten de, sürecin Glass’ın soylulaștırma tanımlamasında apaçık görülen sınıfsal doğası, İngiliz İșçi Partisinin laf kalabalığı içinde dikkatlice gizlenmiștir. Bu belirti niteliğindeki sessizlik; kentin değișen bir ekonomik coğrafya ile sarılmıș değișen sosyal ve kültürel coğrafyası hakkında, onun daha görünür ve akıșkan ișaretleri kadar çok șey söylemektedir.

Kuzey Amerika ve Avrupa bağlamında, üç soylulaștırma dalgası teșhis etmek mümkündür (Hackworth 2000). 1950’lerde bașlayan birinci dalga, Glass’ın gözlemlediği kadarıyla, dağınık soylulaștırma olarak düșünülebilir. Soylulaștırmanın daha geniș kentsel ve ekonomik yeniden yapılandırmayla iç içe girmesi ile 1970 ve 1980’lerde ikinci bir dalga bunu takip etmiștir. Hackworth (2000) bunu “demir atma safhası” olarak adlandırmaktadır. Üçüncü bir dalga 1990’larda ortaya çıkmıștır; bunu yaygınlaștırılmıș soylulaștırma olarak düșünebiliriz. Tabi ki soylulaștırmanın bu evrimi farklı kentler ve mahallelerde ve farklı geçici ritimlere göre oldukça farklı șekillerde gerçekleșmiștir. Örneğin Mexico City’de süreç New York kadar yüksek derecede sermayeleștirilmemiș ve yaygınlașmamıș, Coyoaca’nın yanı sıra kent merkeziyle sınırlı kalmıștır ve tanımlanabilir üç soylulaștırma dalgasının sınırlarının çizilmesinin burada neredeyse hiçbir ampirik geçerliliği bulunmamaktadır. Seul ya da Sao Paulo’da, süreç coğrafi olarak yalıtılmıștır ve henüz olgunlașmamıștır. Karayipler’de soylulaștırma ile küresel sermayenin ilișkisi, kendi özgün niteliğini yaratacak biçimde, genellikle turist endüstrisinde kendini göstermektedir. Aynı șekilde Thames’in iki yakası boyunca devam eden eski liman ve depo alanlarının dönüșümü, Londra’daki soylulaștırmanın çoğu Kuzey Amerika kentine göre daha kapsamlı olduğunu önermektedir. Daha kapsamlı toplumsal, ekonomik ve siyasi ilișkilerin ifadesi olduğu kadar, herhangi bir kentteki soylulaștırma kendi kentsel mekanını yaratmada kendi özelliklerini yansıtacaktır.

Ve yine de, farklı derecelerde, 1990’lara gelindiğinde soylulaștırma dünyanın her yerindeki kentlerdeki özel sermaye ile uyumlu kent yönetimleri için önemli bir kentsel strateji haline gelmiștir. Avrupa’nın bazı yerlerinde 19. yüzyıl sonları ve Kuzey Amerika’da İlerici Dönem’den (Progressive Era) Roosevelt’in Yeni Anlașmasına (New Deal) geçișe kadar eskiye uzanan liberal kentsel politika, 1970’lerin siyasi ekonomik krizi ve 1980’lerin muhafazakar ulusal hükümetlerinden bașlayarak sistematik olarak yenilgiye uğratılmıștır. Reagan’dan Thatcher ve daha sonra Kohl’a, bu liberal kentsel politikanın hizmetleri ulusal ölçekte sistematik olarak güçsüzleștirilmiș ya da çözülmüș ve soylulaștırma üzerindeki kamu yönetimi kısıtlamalarının yerine kentsel yapılı çevrede sübvanse edilmiș özel piyasa dönüșümleri getirilmiștir. Bu dönüșüm, takip eden neoliberal liderler- Clinton, Blair, Schröder- tarafından pekiștirilmiștir ve böylelikle soylulaștırmanın yeni safhası sadece ulusal gücün değil kentsel politikanın da daha genel bir sınıfsal zaferi ile birleșir. 20. yüzyılın sonlarına gelindiğinde, kamusal planlama ile kamu ve özel sermaye arasında kararlaștırılmıș ve sistematik bir ortaklık tarafından körüklenmiș soylulaștırma, liberal kentsel politikanın sonlanması ile ortaya çıkan boșluğu doldurmuștur. Diğer yerlerde 20. yüzyılın büyük bölümünde kentler liberal kentsel politika ile yönetilmemiștir, değișimin rotası farklı olmuștur, yine de küresel piyasada rekabet edebilecek bir kentsel strateji olarak eski merkezlerde yaygın soylulaștırma aynı yönde sonuç vermektedir. Bu anlamda, en azından yüzyılın sonu neoliberalizmi, eskiden adlandırıldığı gibi Birinci ve Üçüncü Dünyanın büyük kentlerindeki kentsel deneyimler arasında bir yakınlașmayı hissettirmektedir. 

Soylulaștırmanın yaygınlaștırılmasının bir çok boyutu bulunmaktadır. Bunlar birbiriyle ilișkili beș özellik bağlamında anlașılabilir: devletin dönüștürülmüș rolü, küresel sermayenin nüfuzu, siyasi muhalefetin değișen düzeyleri, coğrafi yayılma ve soylulaștırmanın sektörel yaygınlaștırılması. Bunların her birini sırayla inceleyelim. İlk olarak, soylulaștırmanın ikinci ve üçüncü dalgaları arasında, devletin rolü dramatik olarak değișmiștir (Hackworth ve Smith 2001). 1980’lerde yașanan ulus devletin soylulaștırmaya desteğinin görece geri çekilmesi, 1990’larda özel sermaye ile yerel devlet arasındaki ortaklıkların yoğunlașması ile tersine çevrilmiș, Barselona’nın kıyı kesiminden Berlin’in Postdamer Platz’ına, daha büyük, daha pahalı ve daha sembolik gelișmelerle sonuçlanmıștır. Kentsel politika artık, piyasanın daha yüksek kar arayıșında yarattığı oyuklara doğrudan ya da vergi gelirleri yoluyla kendini yerleștirmek kadar ekonomik büyümeyi düzenlemeyi arzulamamaktadır.

Küresel sermayenin oynadığı yeni rol de soylulaștırmanın yaygınlaștırılması açısından tanımlayıcıdır. Londra’nın Canary Wharf’ından Battery Park City’ye kadar -aynı Kanada menșeli șirket tarafından geliștirilen- küresel sermayenin kent merkezlerindeki mega gelișmelere akıșını ișaret etmek oldukça kolaydır (Fainstein 1994). Ancak, küresel sermayenin daha mütevazı, mahalle ölçeğinde gelișmelere sızma kapasitesi, aynı derecede dikkate değerdir. Bu anlamda sembolik olan, New York’un Lower East Side bölgesinde, Wallstreet’ten 2 mil uzakta, bütün dairelerin son model yüksek hızda internet bağlantısına sahip olduğu yeni 61 dairelik site binasıdır. Küresel kent standartlarıyla bu küçük bir gelișmedir, ancak sendikasız ișgücü ile inșaa edilmiștir (bu 1990’larda New York’ta hayret verici bir gelișmedir), müteahhit İsraillidir, finansmanın büyük bölümü Avrupa Amerikan Bankası’ndan sağlanmıștır (Smith ve DiFilippis 1999). Küresel sermayenin yerel mahalle ölçeğine ulașması soylulaștırmanın son safhasının ișaretidir. 

Üçüncü olarak soylulaștırmaya muhalefet sorusu bulunmaktadır. Amsterdam’dan Sydney’e Berlin’den Vancouver’a, San Francisco’dan Paris’e soylulaștırmanın ikinci dalgası, çoğunlukla örtüșen konular etrafında çok sıkı olmayan bağlantılar kurmakta olan çok sayıda evsiz, gecekonducu, konut ve diğer soylulaștırma karșıtı hareketler ve örgütlenmelerin yükseliși ile eșleștirilmiștir.  Bunlar nadiren kent çapında bir araya gelmișler, ancak soylulaștırmaya yeteri kadar meydan okumușlardır ki, her bir örnekte kent siyasetçileri ve polis gücünün hedefi olmușlardır. Diğer șeyler bir tarafa, 1980 ve 1990’larda soylulaștırma karșıtı hareketlere yönelik yükselen baskı düzeyleri, gayrimenkul gelișiminin yeni kentsel ekonomide artan merkeziliğini teyit etmektedir. Kentlerin siyasi rejimleri ekonomik profillerine uygun biçimde değișmektedir ve liberal kentsel politikanın gözden çıkarılması yeni kentsel güç rejimleri için ekonomik olduğu kadar siyasi de bir fırsat sunmuștur. Rövanșçı kentin ortaya çıkıșı (Smith 1996) sadece bir New York fenomeni değildi: 1980’lerde Amsterdam’daki ișgalci karșıtı kampanyalarda, Paris polisinin evsizlerin (büyük bölümü göçmen) kamplarına saldırılarında ve dünyanın çeșitli yerlerindeki polis güçleri tarafından New York’tan ithal sıfır tolerans tekniklerinde de görülmektedir. Sao Paulo’da, kentin sokaklarında yașayan insanlara uygulanan baskıcı taktikler New York’tan dünyaya yayılan “bilimsel” “sıfır tolerans” doktrini ile rasyonelleștirilmektedir. Bu örneklerin hepsinde, yeni rövanșçılık açıkça kenti soylulaștırma için güvenli bir yer haline getirme bahanesiyle gerçekleștirilmiștir. Bu yeni otoriteryanizm hem muhalefeti ortadan kaldırmakta hem de sokakları soylulaștırma için güvenli hale getirmektedir.

Bu son safhanın dördüncü özelliği soylulaștırmanın kent merkezinden dıșarı doğru yayılmasıdır. Bu kesinlikle kolay ve düzenli bir süreç değildir, ancak soylulaștırma merkezdeki eski ve dönüșmemiș mülkler için bile, daha yüksek arazi ve konut fiyatları yarattıkça, daha dıștaki mahalleler soylulaștırmanın yarattığı dalgaya kapıldılar. Yayılmanın modeli çok değișkendir ve mimari ve parklardan suyun varlığına kadar her șeyden etkilenmektedir. Her șeyden öte bu, kentsel çevreye sermaye yatırımının ve geri çekiliminin tarihsel yapısına bağlıdır. Sermaye yatırımının bașlangıçtaki dıșa doğru büyümesi ve bu daha yeni çevrelerden yatırım-terki (disinvestment) eșitsiz biçimde oldukça, soylulaștırmanın yayılması da daha az eșit olacaktır. Aynı șekilde, mekansal genișlemenin büyük bölümünün son yıllarda gerçekleștiği ve sürekli yatırım-terkinin yaratacağı fırsatların sınırlandığı kentlerde soylulaștırmanın yayılımı benzer șekilde sınırlı olabilir.

Son olarak, bu son safhayı simgeleyen sektörel yaygınlaștırma yeni soylulaștırmayı diğerlerinden ayıran șeyin merkezinde yer alır. 1950, 1960 ve 1970’lerdeki kentsel yenileme birçok kentin merkezinin tümden yeniden yapımına yönelik ve süreç içerisinde kentsel ekonominin birçok sektörünü canlandırmıș olmakla birlikte oldukça düzenlenmiș ve tamamen kamu finansmanına bağlı olması ile ekonomik ve coğrafi olarak sınırlıydı; ve bu nedenle sosyal konut gibi daha geniș toplumsal ihtiyaçları karșılamak zorundaydı. Aksine, kentsel yenilemeyi takip eden soylulaștırmanın ilk dalgası kamu sektöründen oldukça bağımsız ilerlemiștir. Önemli derecede kamusal desteğe rağmen, özel piyasa finansmanının ağırlığının tümü üçüncü dalgaya kadar uygulanmamıștır. Bu nedenle birçok kentte soylulaștırmanın son safhasını gösteren șey, șirket ve devlet güçlerinin ve pratiklerinin yeni bir bileșiminin öncekilere göre daha istekli bir çaba içerisinde olușturulmasıdır. 

Orta sınıflar için kenti yeniden ele geçirmek soylulaștırılmıș konut sunmaktan daha fazlasını gerektirir. Soylulaștırmanın üçüncü dalgası, bütüncül olarak sınıf-belirlenimli bir kentsel yeniden yapıma yol açan tüm alanların yeni peyzaj yapılarına dönüșümünün bir aracına tekabül etmektedir. Bu yeni peyzaj yapıları șimdi konutu alıșveriș, restoranlar, kültürel aktiviteler (cf Vine 2001), açık alanlar, istihdam fırsatları ile birleștirmekte, mesken olduğu kadar tamamen yeni rekreasyon, tüketim, üretim ve eğlence yapıları olușturmaktadır. Aynı derecede önemli olan, kentsel strateji olarak soylulaștırmanın büyük ve orta ölçekli müteahhitler, yerel tüccarlar, emlakçılar ve marka bayileriyle küresel finans  piyasalarını, faydalı toplumsal sonuçların piyasanın düzenlenmesi ile değil piyasanın kendisinden geleceğini varsayan kent ve yerel yönetimlerin kolaylaștırıcılığında, bir araya getirmesidir. En önemlisi, gayrimenkul gelișiminin kentin üretken ekonomisinin merkezi kaygısı, bașlı bașına bir amaç haline gelmesi; bunun istihdam, vergi ve turizme bașvurularak haklı gösterilmesidir. Dünya çapında merkezi kentlerde yeni soylulaștırma yapılarının inșası, 1960’larda tahayyül bile edilemeyen șekillerde, yarıșan kentsel ekonomiler için sorgulanamaz bir sermaye birikim stratejisi haline gelmiștir. Yeni bir șehirciliğin daha geniș çerçevesi ile merkezi bir bağlantı iște burada  yatmaktadır; bu konuya birazdan geri döneceğiz.

Soylulaștırmanın küresel kentler arası rekabetin bir aracı olarak stratejik șekilde kullanımı ve yaygınlaștırılması, en gelișmiș ifadesini “kentsel yenileme” (2) söyleminde bulmaktadır. Kentsel değișimin yeni dalgasında devletin önemi ile uyumlu olarak, bu süreç en fazla ABD’de değil, daha çok Avrupa’da ilerlemiștir. Tony Blair’in İșçi Partisi yönetimi soylulaștırmanın “kentsel yenileme” olarak yeniden icat edilmesinin öncü savunucusu olabilir ama soylulaștırma Avrupa çapında bir harekettir. Örneğin Danimarka 1997’de, Kentsel Yenileme için Ulusal Sekreterya olușturarak kentsel yenilemeyi resmi politika yapmıștır ve Berlin bürokratları 1991 sonrası yeniden inșa döneminin tümünü “kentsel yenileme” dönemi olarak görmeye bașlamıșlardır. 2000 yılının Aralık ayında Paris’te, “Avrupa’da Kentsel Yenileme ve Konut Politikasında Uyum” konulu büyük bir konferans düzenlenmiștir. Konferansa, Avrupa Birliği devletlerini temsilen kıdemli politika yöneticileri ve danıșmanları AB üyeliğine talip komșu ülkelerle beraber katılmıștı; konferansın broșürü, “kentsel yenilemeyi”yi bir gerçeklik haline getirmek amacıyla “gerçekleștirilmesi gereken kurumsal düzenlemeleri incelemek için fiziksel gelișimin dar çerçevesi üzerinde… konut ve yenileme tartıșması”nı öne sürme niyetine ișaret etmektedir. Konferansa katılanların misyonu pratik ve kapsamlıydı: büyük ölçekli kentsel dönüșüm “yerel yenileme makamları, yerel yönetimler ve ulusal hükümetler” arasında olduğu kadar, “sosyal konut sunucuları, özel yatırımcılar, (ve) denetleme ve eğitimle sorumlu olanlar” arasında da güçlü bağlantılar gerektirmektedir. Yenileme politikaları çok yönlü ve normalde “soylulaștırma” etiketi altında kapsanmayacak çeșitli çabaları kapsamaktadır, yine de bu girișimleri soylulaștırmayı ulusötesi kentsel politikaların kalbine dahil etmek için en istekli teșebbüsler olarak görmek anlamlıdır.

Bu yeni “kentsel yenileme” gündemlerinin birkaç çarpıcı yönü bulunmaktadır. Birincisi ölçek sorunudur. Kentsel “yenileme”nın ulusal sınırları așan koordinasyonu benzersizdir. İkinci Dünya Savașı sonrası Avrupa kentlerinin yeniden inșasına çeșitli uluslararası kaynaklar katkıda bulunmușlarsa da, bunu takip eden kentsel yenileme programları köken, finansman ve kapsam bakımından kararlı bir șekilde ulusaldı. Tersine bugün, Avrupa çapında kentsel yenileme girișimleri daha önce görülmemiș bir ölçekte ulus așırı soylulaștırmaya öncülük etmektedir. Merkezi bir kaygı, konut girișimlerinin “diğer yenileme faaliyetlerine” entegre edilmesinde yatmaktadır. Dolayısıyla Paris Konferansı’nın bașlığında ifade edildiği gibi, konut merkezli soylulaștırma politikasından geniș tabanlı çok sektörlü “yenileme”ye geçiș hala gerçekleșmektedir- ve, ABD’deki durumdan farklı olarak, sosyal konut sorusu yenileme vizyonundan tamamen dıșlanamamaktadır. Avrupa çapında devlet merkezli bir kentsel yenileme stratejisi kesinlikle tam yerleșmediğinden, kıta genelinde Avrupa Birliği-bürokratları (Eureaucrats), müteahhitler ve finansörler için bu geçiș oldukça yakındır. Yeni șehircilikle ilgili önceki tartıșma ile can alıcı bir bağlantı burada aydınlanmaktadır: üçüncü dalga soylulaștırma, kentsel olanın ulusal ve küresel ölçekler karșısında yeniden ölçeklendirilmesini artan biçimde ifade etmektedir.. 

İkincisi coğrafi odak sorunudur. Görünüște devam eden kentsel yayılmanın çevresel sonuçlarına karșı tetikte olan, 1999 İngiliz yenileme manifestosu, önümüzdeki 25 yılda konut sunumunun % 60’ının “terk edilmiș endüstri” alanlarında (brownfi eld” sites)- yani zaten bir ya da daha fazla kez gelișim devresi yașanmıș kent arazilerinde- gerçekleșmesi gerektiğini beyan etmektedir. Açıkça, bu girișim daha önce yatırım-terki (disinvestment) yașamıș daha eski kentsel alanları hedef alacaktır; bunlar metropoliten alanlara aralıklı olarak yayılabilirlerse de, kent merkezlerinin içinde ya da çevresinde yoğunlașacaklarını beklemek akla yakındır. Dolayısıyla yenileme olarak paketlenmiș soylulaștırma, olumlu ve gerekli bir çevresel strateji olarak yeniden biçimlendirilmiștir.

Buna bağlı olan soru, “toplumsal denge” ve, yenileme stratejisinin ifadesiyle, “insanları kentlere geri getirme” (DETR 1999) ihtiyacıdır. “Toplumsal denge” kulağa iyi bir șey gibi gelmektedir -kim toplumsal dengeye karșı olabilir ki?-; ta ki yenileme için hedef seçilen mahalleler incelenene ve stratejinin orta ve üst-orta sınıfların yürüttüğü geniș çaplı bir kolonileșmeyi içerdiği açıklığa kavușana kadar. Politikacı, plancı ve iktisatçıya göre Londra, Brixton’da toplumsal denge beyaz orta sınıfın daha büyük bölümünün “geri” getirilmesi demektir. “Toplumsal denge” savunucuları beyaz mahallelerin eșit sayıda Afrikalı, Karayipli yada Asyalı insan ile dengelenmesi gerektiğini pek nadiren savunur. Dolayısıyla, “kentlerimize geri getirilecek” olanlar genel anlamda “insanlar” değildir; bu çaba Galli kömür ișçilerine, Bavyeralı tarım ișçilerine ya da Breton’un balıkçı halkına yönelik değildir. Bunun yerine, insanları kente geri getirme çabası her zaman için, beyaz orta ve üst-orta sınıfların en büyük kentlerin coğrafyalarının yanısıra politik ve kültürel ekonominin kontrolünü de tekrar ele geçirmelerine yönelik, bencil bir çabadır. Kimlerin kente geri davet edildiğine ilișkin sessizliği sorușturmak, altta yatan sınıf politikalarını açığa vurmaya bașlayacaktır. 

Bundan sonra “yenileme”nin uyușturucu söylemi sorunu bulunmaktadır. Öncelikle bu dil nereden gelmektedir? Biyomedikal ve ekolojik bir terim olan “yenileme/canlandırma” bireysel olarak bitkiler, türler ya da organlar için geçerlidir- bir ciğer ya da orman yenilenebilir/canlandırılabilir- bu da bir kentin stratejik olarak soylulaștırılmasının aslında doğal bir süreç olduğunu ima etmektedir. Dolayısıyla, yenileme stratejilerinin savunması kentsel değișimin özünde toplumsal olan kökenlerini ve hedeflerini gizlemekte ve bu tür politikaların içinden çıktığı kazananlar ve kaybedenler siyasetini silmektedir. Soylulaștırma genellikle yerinden etmeyi içerir; yine de ne İngiliz “kentsel yenileme” manifestosu ne de Avrupa çapındaki Paris konferansının gündemi, önerilen kentin yeniden fethi ile yerinden edilecek insanların kaderi hakkında herhangi bir șey dile getirir. 

Yenileme söylemi soylulaștırmayı șekere bulamaktadır. Tam da, soylulaștırma söylemi kentin “yenileme”sinin içerdiği sınıfsal kayma hakkında doğruyu söylemesi nedeniyle, müteahhitler, politikacılar ve finansörler için kötü bir kelime haline gelmiștir; soylulaștırma söyleminin, sınıfsızlık ideolojisinin çok yaygın olduğu ABD’de oldukça yaygınlaștırılmıș buna karșın Avrupa’da bastırılmıș olması gibi bir ironik durumla karșılașıyoruz. Bu çerçevede, Bochum’dan Brixton’a kendilerini sosyalist olarak gören ve yerinden edilmenin tehlikelerinin muhtemelen oldukça farkında olan görünüște ilerici plancılar ve yerel meclis üyeleri bile, bürokratik “yenileme” taahhüttü tarafından o kadar tutsak ediliyorlar ki ki, kent merkezlerindeki geniș çaplı soylulaștırmanın içkin gündemi yok sayılıyor. “Kentsel yenileme” soylulaștırmanın daha önce görülmemiș bir ölçekte planlanmıș ve finanse edilmiș bir sonraki dalgasını temsil etmekle kalmamakta; bu söylemin Avrupa’da eleștirel soylulaștırma anlayıșımızı etkisiz hale getirmekteki bașarısı, neoliberal kent vizyonları için hatırı sayılır bir ideolojik bașarıyı temsil etmektedir.

Burada yapılmaya çalıșılan, yenileme ve soylulaștırma stratejileri arasında bire bir eșleștirme ileri sürmek ya da bütün yenileme stratejilerini soylulaștırma için Truva atları olarak suçlamak değildir. Bunun yerine; soylulaștırmanın yenileme stratejilerinin güçlü, çoğu zaman gizlenen bir niyeti olduğu konusunda ısrar etmek, ve sürecin ölçeği daha tehdit edici ve soylulaștırmanın daha geniș bir neoliberal șehircilik içine çekilmesi daha așikar hale gelirken bile, soylulaștırma sorusunu göz önünden kaldıran ideolojik uyușturucuya eleștirel bir meydan okuma bașlatmak istiyorum. Küresel bir kentsel strateji olarak soylulaștırma neoliberal șehirciliğin eksiksiz bir ifadesidir. Soylulaștırma, devlet desteğiyle akıșkanlaștırılmıș bir piyasa aracılığıyla bireysel mülk taleplerini harekete geçirmektedir. 

Sonuç

Bu yazıda, oldukça farklı iki iddia sundum. Bir tarafta, küresel kentlerin küresel artık değer üretimine katılımları yerine komuta ișlevlerine göre tanımlanması yönündeki Avrupa merkezci varsayıma meydan okudum. Diğer taraftan ise, aynı küresel ekonomi bağlamında soylulaștırmanın yarıșmacı bir kentsel strateji olarak hangi șekillerde evrildiğinin altını çizmek istedim. Soylulaștırmanın bir küresel kentsel strateji olarak 1990’lar sonrası yaygınlaștırılması, neoliberal șehircilik için iki șekilde önemli rol oynamaktadır. İlk olarak, 20. yüzyıl liberal kentsel politikasının terk edilmesiyle ortaya çıkan boșluğu doldurmaktadır. İkincisi, üretken sermaye yatırımının gelișen sektörleri olarak kent merkezindeki gayrimenkul piyasasına hizmet etmektedir: üretken sermayenin küreselleșmesi soylulaștırmayı kucaklamaktadır. Bu ne kaçınılmaz, ne de kaza eseridir. Aksine, kentler küresel hale geldikçe, bazı tanımlayıcı özellikleri de küresel hale gelmektedir. Soylulaștırmanın ortaya çıkan küreselleșmesi, kentlerin küreselleșmesi gibi, bazı ekonomik ve sosyal çıkarların diğerleri üzerindeki galibiyetini ve (neoliberal) ekonomik varsayımların soylulaștırmanın rotası üzerinde yeniden tesisini ifade etmektedir (Smith ve DiFilippis 1999).

Soylulaștırmanın kendiliğinden sınırlı kaldığı yerlerde bile, sermaye birikiminin aracı olarak kentsel gayrimenkul piyasalarının harekete geçirilmesi oldukça yaygındır. Gayrimenkul endüstrisinin neoliberal șehirciliğin açıklayıcı özüne yoğun entegrasyonunun daha açık bir belirtisi, Kuala Lumpur, Singapur, Rio de Janerio ve Mumbai gibi gayrimenkul fiyatlarının 1990’larda birkaç kez katlandığı kentlerde görülmektedir. Elbette farklı yerlerde farklı șekillerde gerçekleșse de, üretimle toplumsal yeniden üretim arasındaki çelișkiyi vurgulayan aynı sermayenin merkezileșmesi süreci aynı zamanda soylulaștırma sürecini geliștirmektedir. Özellikle Mumbai’de 1990’ların ortasında piyasa düzenlemesinin kaldırılması ve küresel rekabet, bir süreliğine New York, Londra ve Tokyo’yu geride bırakan “așırı yüksek fiyatlar”a yol açmıștır (Nijman 2000:575). Daha sonra 1996’nın son derece geçici uç değerleri geri çekilmesine karșın Mumbai gayrimenkul piyasasının üst noktası kendisini hep dünya çapında kentlerle rekabet içinde bulmaktadır. Bu durum, küçük ölçekli de olsa bazı mahallelerde tam anlamıyla soylulaștırmaya yol açmıștır.

1970ler öncesi ekonomik rekabetin mekansal ekseni ulusal ve bölgesel ekonomileri birbirine düșürürken, 1990’lara gelindiğinde rekabetin coğrafi ekseni küresel ekonomi içinde kentleri birbirine karșı kıșkırtmıștır. Bu rekabet sadece endüstriyel üretimi çekmek ve tutmak bakımından değil, kentlerin ikamet ve turizm güzergahları olarak pazarlanması ile de gerçekleșir. Bu; İngiliz yenileme politikalarında örneğin 1990’lardaki City Challenge (Jones ve Ward, bu kitapta), aynı ölçüde evsizler-karșıtı politikaların daha gelișmiș bir turizm sektörü yaratma bahanesiyle savunulduğu New York’tan Atlanta ve Vancouver’a açıkça görülmektedir. Travel and Leisure (Seyahat ve Boș Zaman) dergisi artık, “gelișen kentler”i öne çıkarmak için “gelișen ekonomiler” söylemini kullanan düzenli bir bölüme yer vermektedir. Montevideo “gelișen kafe sosyetesi” ile meșhur; Tunus “Prag ve Viyana’yı andıran bir ihtișama sahip”; Panama City kendini kanal bölgesine “kültürel olarak anlayıșlı giriș kapısı” olarak biçimlendiriyor: “Yerleșir yerleșmez çıkın ve alıșveriș yapın”; ve “Cracow bir Rönesans geçiriyor” (On the town 2000:50). Benzer özlemler belediye bașkanı Giuliani’nin Dünya Ticaret Merkezi faciasını takip eden yoğun kent övücülüğüne (urban boosterism) kazınmıștır: 11 Eylül’den üç gün sonra “Dıșarı çıkın ve normal bir hayat yașayın,” diye vaaz vermiștir. “Restoranlara gidin, tiyatrolara ve otellere gidin, para harcayın.”

Lefebvre (1971) bir keresinde șehirciliğin kapitalist büyümenin itici gücü olarak endüstrileșmenin yerini aldığını iddia etmiști: endüstrileșme sistemik șehirleșmeyi beslemiș olabilir, ancak șimdi șehirleșme endüstrileșmeye yol açmaktadır. Bu iddia, özellikle endüstriyel üretimin küreselleșmesi ve Lefebvre’nin yazdığı zaman daha görünür olmayan Doğu Asya’nın büyümesi bağlamında, henüz zaman sınavından geçmemiști. Ve yine de Lefevbre, çok gerçek bir șeyi sezmiș gibi görünüyor. Küresel anlamda tabi ki șehirleșme endüstrileșmenin yerine geçmemiștir; șehirleșmeyi besleyen ürünlerin hepsi küresel ekonominin bir yerinde üretilmektedir. Bununla birlikte, kentsel gayrimenkul gelișimi -genelde soylulaștırma șimdi  kentsel ekonomik büyüme için itici güç, yeni kentsel ekonomiler için önemli bir sektör haline gelmiștir. Neoliberal șehircilik hakkında yeterli bir kuramsal kavrayıș Lefebvre’nin iddiasına geri dönmek, onun fikirlerini mübalağalarından ayırmak durumdadır.

(2) Metinde ‘urban regeneration’ olarak geçen ifadeyi, ‘kentsel canlandırma’ olarak çevirmek mümkünse de, Türkçe yazındaki karșılığı ve yaygın anlașılabilirliği düșünerek ‘kentsel yenileme’ olarak çevirdik. (Ç.N.)

Teșekkür

Bu yazının editörlerine ek olarak, Julian Brash, Eliza Darling, Jeff Derksen, ve David Vine’a yorum ve destekleri için teșekkür ederim. 

Kaynakça
Brenner, N. (1998) Global cities, glocal states: Globalcity formation and state territorial restructuring in contemporary Europe. Review of International Political Economy 5:1-37

Castells, M. (1977) The Urban Question. London: Edward Arnold Cooper M (1998) Study says stricter oversight of police would save city money. New York Times 16 November:Bl, B5

Cooper, M. (1999) Vote by PBA rebukes Safir and his policy. New York Times 15 April: B3. 

Department of the Environment, Transport and the Regions (DETR) (1999) Towards an Urban Renaissance. http://www.regeneration.detr.gov.uk/ utf/renais/ (last accessed 9 February 2002)

Fainstein, S. (1994) City Builders: Property, Politics, and Planning in London and New York. Oxford: Basil Blackwell

Garcia, L. M. (2001) Gentrification in Tenerife. Paper presented to the ISA Group 21 Conference, Amsterdam, June

Garside, J. (1993) Inner-city gentrification in South Africa: The case of Woodstock, 

Cape Town. GeoJouma 130:29-35

Glass, R. (1964) London: Aspects of Change. London: Centre for Urban Studies and MacGibbon and Kee 

Hackworth, J. (2000) “The Third Wave.” PhD dissertation, Department of Geography, Rutgers University 

Hackworth, J. ve Smith, N. (2001) The state of gentrification. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie 92(4):464-477

Hansen, S. ve Pratt, G. (1995) Gender, Work, and Space. London: Routledge

Hardt, M. ve Negri, A. (2000) Empire. Cambridge, MA: Harvard University 

Harvey, D. (1973) Social Justice and the City. London: Edward Arnold

Harvey, D. (1985) The Urbanization of Capital. Oxford: Basil Blackwell

Jones, G. ve Varley, A. (1999) The reconquest of the historic centre: Urban conservation and gentrification in Puebla, Mexico. Environment and Planning A 31:1547-1566

Katz, C. (2001) Vagabond capitalism and the necessity of social reproduction. Antipode 33:708-727

Katz, C. (yayımlanacak) Disintegrating Developments: Global Economic Restructuring and Children’s Everyday Lives. Minneapolis: University of Minnesota Press

Lefebvre, H. (1971) La Revolution Urbaine. Gallimard: Paris

MacLeod, G. (2001) New regionalism reconsidered: Globalization and the remaking of political economic space. International Journal of Urban and Regional Research 25:804-829

Meszâros, I. (2001) Socialism or Barbarism: From the `American Century” to the Crossroads. New York: Monthly Review

Nijman, J. (2000) Mumbai’s real estate market in the 1990s: Deregulation, global money and casino capitalism. Economic and Political Weekly 12 February: 575-582 On the Town. Emerging Cities (2000) Travel and Leisure January 42-50

Ramsamy, E. (2001) “From Projects to Policy: The World Bank and Housing in the Developing World.” PhD dissertation, Department of Urban Planning, Rutgers University

Rose, D. (1981) Accumulation versus reproduction in the inner city. In M Dear and A

Scott, (eds) Urbanization and Urban Planning in Capitalist Society (pp 339-382). London: Methuen

Sassen, S. (1992) The Global City. Princeton, NJ: Princeton University Press

Sassen, S. (1998) Globalization and Its Discontents. New York: New Press Sassen S (2000) Cities in the World Economy. Thousand Oaks, CA: Pine Forge Press

Smith, N. (1990) Uneven Development: Nature, Capital, and the Production of Space. Oxford: Basil Blackwell

Smith, N. (1996) New Urban Frontier: Gentrifzcation and the Revanchist City. London: Routledge

Smith, N. (yayımlanacak) Scales of terror: The manufacturing of nationalism and the war for US globalism. In S. Zukin and M. Sorkin (eds) After the World Trade Center. New York: Routledge

Smith, N. ve W. Dennis (1987) The restructuring of geographical scale: Coalescence and fragmentation of the northern core region. Economic Geography 63:160-182

Smith, N. ve J. DiFilippis (1999) The reassertion of economics: 1990s gentrification in the Lower East Side. International Journal of Urban and Regional Research 23: 638-653

Swyngedouw, E. (1996) Reconstructing citizenship, the rescaling of the state, and the new authoritarianism: Closing the Belgian mines. Urban Studies 33: 1499-1521

Swyngedouw, E. (1997) Neither global nor local: “Glocalization” and the politics of scale. In K Cox (ed) Spaces of Globalization: Reasserting the Power of the Local (pp 137-166). New York: Guilford

Taylor, P. (1995) World cities and territorial states: The rise and fall of their mutuality. In P Knox and P Taylor (eds) World Cities in a World System (pp 48- 62). Cambridge, UK: Cambridge University Press

Taylor, P. (1999) So-called “world cities”: The evidential structure within a literature. Environment and Planning 31:1901-1904

Thomas, G. (1991) The gentrification of paradise: St John’s, Antigua. Urban Geography 12:469-487

Vine, D. (2001) “Development or Displacement?: The Brooklyn Academy of Music and Gentrification in Fort Greene.” Unpublished paper presented at the conference on Gotham: History of New York, CUNY Graduate Center, 7 October

* Planlama Dergisi, Sayı 2006/2 s. 13-27