Ali Rıza Avcan
21 Ocak 2021 tarihinde Belediye Başkanı Tunç Soyer tarafından açıklanan İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin yeni tarım ve hayvancılık politikasıyla buna ilişkin vaatleri ele alıp tartışmak amacıyla başlattığımız yazı dizisinin bugünkü dördüncü bölümünde, bu açıklamada dile getirilen vaatlerin, İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer‘in artakalan hizmet dönemi içinde yapılabilir ve sürdürülebilir olup olmadığını, eski belediye başkanı Aziz Kocaoğlu‘nun başına geldiği gibi bütün bu söylenenlerin unutulup unutulmayacağını araştırıp değerlendirmeye çalışacağız.
2021 Yılına Gelindiğinde Tarım Adına Söylenenler ve Vaat Edilenler
21 Ocak 2021 tarihinde Ödemiş Belediyesi Kültür Merkezi’nde İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer tarafından açıklanan yeni tarım politikaları ile ilgili olarak belediyenin önceden ya da sonradan yayınladığı temel bir belge, plan, program ya da rapor olmadığı için; ayrıca Tunç Soyer‘in yaptığı konuşmanın metni konuşma sonrasında birebir yayınlanmadığı için, yapacağımız değerlendirmelerde İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin 21 Ocak 2021 tarihli “Çiftçi doğduğu yerde doyacak kentli adil gıdaya ulaşacak“, 22 Ocak 2021 tarihli “İzmir Büyükşehir Belediyesi’nden Bayındır’a dev tesis” ve 27 Ocak 2021 tarihli “Başka bir tarımın mümkün olduğunu Türkiye’ye göstereceğiz” başlıklı belediye haberleri ile İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer‘in 21 Ocak 2021 tarihinde Ödemiş’te yaptığı 29 dakika 24 saniyelik konuşmasının, daha sonra basın bürosunca düzeltilmiş yanlarını dikkate alınmaksızın tarafımızca çözümlenip kağıda dökülmüş halini kullanacağız ve bu konuşmada Tunç Soyer tarafından anlatılan bilgi, yorum ve değerlendirmeleri bölüm bölüm ele alıp tartışmaya çalışacağız. Tabii ki bunu yaparken, Tunç Soyer‘e ait kısmı bizim yaptığımız değerlendirmelerden ayırabilmek için onun konuşmalarını kırmızı renkle işaretleyeceğiz.
Yapılan şeyin adını koymakta yaşanan sorunlar: Vizyon mu, model mi, strateji mi yoksa başka bir şey mi?
İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Mustafa Tunç Soyer‘in Ödemiş’te yaptığı 29 dakika 24 saniyelik konuşma ile izleyen günlerde Bayındır ve İzmir’de yaptığı konuşmaların metinlerine baktığımızda, İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin 21 Ocak 2021 tarihinden sonra tarım ve hayvancılık alanında yapacağı çalışmaların adını koymakta ciddi zorluklar yaşadığını görürüz.
Konuşmaların içine yerleştirilen ve farklı yer ve zamanlarda farklı şekillerde ifade edilen;
📌 “Başka Bir Tarım Mümkün vizyonu,
📌 “İzmir’in yeni tarım ekonomisi modeli“,
📌 “İzmir Tarım Stratejisi“,
📌 “Başka Bir Tarım Mümkün mantığı“,
📌 “Başka Bir Tarım Mümkün” felsefesi,
📌 “İzmir Tarımı adı verilen bu yeni model“,
📌 “İzmir’den başlayarak tüm Türkiye’de yerli ve milli bir tarım ekonomisi inşa etmenin mümkün olduğunu gösteren proje” ya da bunun farklı bir versiyonu olan
📌 “İzmir’den başlayarak tüm Türkiye’de yeni ve farklı bir tarım ekonomisi inşa etme projesi”…
Aslında elde tutulan şeyin tanımlanıp adlandırılması aşamasında yaşanan farklılıklar hem “vizyon,” “mantık“, “felsefe“, “model“, “strateji“, “yerli ve milli bir tarım“, “yeni ve farklı bir tarım” gibi birbirinden çok farklı anlamlara gelen kelimelerinin gerçekte ne anlama geldiği konusunda derin bir cehaletin, hem de yapılmak istenen şeyin bütünü konusunda derin bir belirsizliğin yaşandığını göstermektedir.
Oysa bütün iyi çalışma ve projelerde öncelikle yapılması gereken ilk şey, ulaşılmak istenen hedefi net bir şekilde tanımlayarak bu hedefe ulaşmak için izlenecek araç ve yöntemlerle birlikte işin bir bütün olarak tanımlanmasıdır. Burada ise henüz yapılacak işin bir strateji mi, bir model mi; yoksa bir vizyon mu olduğuna karar verilememiştir…
Tarım Üzerinden Siyasi Bir Gelecek Kurmak…
İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer, 21 Ocak 2021 tarihinde Ödemiş Belediyesi Kültür Merkezi’nde yaptığı konuşmaya aşağıdaki cümlelerle başladı:
“Bugün Ödemiş’te İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin “Başka bir tarım mümkün” vizyonunu sizlerle paylaşmanın mutluluğunu yaşıyorum. Kampanya döneminde de 2. Cemre başlığımız olan Yerel Kalkınma Stratejimizi ilk defa yine Ödemiş’te duyurmuştuk. Yaklaşık iki yıl önce duyurduğumuz bu projeleri bugün bir bir hayata geçirmenin verdiği gururu yaşıyoruz. Pandemi ve deprem süreçleri bize gösterdi ki, belediyecilik hizmetleri yol, su, altyapı hizmetleri ile sınırlı değil. Vatandaşın bizden çok daha fazla beklentileri var. Zaten farkında olduğumuz bu beklentilerin ne kadar acil olduğunu bu süreçte gördük. İzmir’de yaklaşık 1,5 milyon kişi ekmeğini tarımdan kazanıyor, üstelik Türkiye’nin tarımsal üretiminin çok önemli bir bölümü İzmir’de gerçekleşiyor. Dolayısı ile benim başkanlığımdaki İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin en temel önceliği, bu toprakların bereketini arttırarak refahını büyütmek olacak, bu kentte yaşayan insanların sağlıklı gıdaya ulaşmasını sağlamak olacak. İzmir Tarımı, İzmir’den başlayarak tüm Türkiye’de yeni ve farklı bir tarım ekonomisini inşa etme projesidir. Tarımda dışa bağımsızlığımızı sonlandırmak için geliştirdiğimiz, İzmir’den doğan yepyeni bir vizyondur.”
Görüldüğü gibi daha ilk cümlelerden başlamak üzere, ülke tarımı açısından oldukça önemli başarılar kazanacakları ve bu başarıların onları “İzmir’den başlayarak tüm Türkiye’de yeni ve farklı bir tarım ekonomisini inşa etme” noktasına götüreceği iddiasındadırlar. Hatta bu iddia, milliyetçilikle karışık hamaset içinde bir adım daha ileri noktaya götürülerek, bu çalışmalar sayesinde ülke tarımı dışa bağımlılıktan kurtulacağı; böylelikle, Tunç Soyer’in başkanlığındaki (sanki komutasında der gibi) İzmir Büyükşehir Belediyesi ülke tarımının dışa bağımlılığını sonlandıracağı ifade edilmektedir.
Aslında bu durum, daha önce Aziz Kocaoğlu döneminde de görüp tanık olduğumuz gibi, İzmir’de tarım adına yapılanları ya da yapılacak olanları eşsiz, bulunmaz bir model gibi takdim edip, İzmir dışında yeni görevler, yeni misyonlar üstlenme konusunda Tunç Soyer‘in ve ekibinin de aynı heves, aynı heyecan içinde olduğunu gösteriyor. Bilindiği gibi bu heves, Aziz Kocaoğlu döneminde genel başkanlık zaafiyetinin yaşandığı CHP içinde hakim olup genel başkanlığı üstlenme niyeti olarak yorumlanmıştı. O nedenle, İzmir’de yapılanları ya da yapılacakları fazlasıyla abartıp diğer belediyelerin önüne geçmek, onlardan farklı bir şeyler yaptığını iddia ederek onlara örnek ya da model olmak, bu çalışmalarda kalıcı başarıların elde edilmediği ve yapılan hizmetler kurumsallaşmadığı sürece içten içe duyulan bir yetersizlik ya da güvensizlik duygusunun tezahürü olarak da kabul edilebilir. Aynen, mezarlık yanından geçerken korkanların yüksek sesle şarkı söylemesi gibi…
Ayrıca bir büyükşehir belediyesinin, bu konuşmada iddia edildiğinin aksine, tek başına yaptığı hizmetlerle insanların sağlıklı gıdaya ulaşmasını ve toplumsal refahın büyütülmesini sağlayamayacağı, yeni ve farklı bir tarım ekonomisi kuramayacağı da hepimizin bildiği somut bir gerçektir.
Doğal Bir Kaynak Olarak Su ve Kuraklıkla Mücadele
“İzmir Tarımı’nı, Türkiye’de bugüne kadar uygulanan tarım politikasından ayıran iki temel farktan biri kuraklıkla mücadele.…. İzmir Tarımı, ekonomik değeri yüksek ve suyu az tüketen stratejik ürünleri destekleyerek tarımsal sulamada harcanan suyu yüzde elli oranında azaltmayı hedefliyor. Kuraklığa karşı çiftçimizi ve şehrimizdeki milyonları koruyor, içme suyu kaynaklarımızı teminat altına alıyor. Yeni politikamızın ikinci farkı ise yoksullukla mücadele hedefi. Biz tarımı sadece tarlada yapılan ve sonlanan bir zirai faaliyet olarak görmüyoruz. İzmir Tarımı, tohum aşamasından başlayıp son tüketiciye uzanan tüm süreçleri kapsıyor. Satış ve pazarlamayı en baştan planlayarak ürünlerimizin katma değerini büyütüyor, yoksullukla mücadele ediyor ve refahı artıyoruz”
“Türkiye’de tarımda bu kadar çok su tüketmemizin iki temel nedeni var. Birinci ve en önemli neden köylümüze dayatılan yanlış ürün tercihleri. Türkiye iklimine uygun olmayan, aşırı su tüketen yabancı tohumların desteklenmesi ve topraklarımızı işgal etmesi. Dolayısıyla siz ne kadar sulama yatırımı yaparsanız yapın, ürün deseni hatalı olmaya devam ettiği sürece su ihtiyacını karşılamamız asla mümkün olmayacak. Yeraltı suları, Küçük Menderes Havzası’nda olduğu gibi yüzlerce metre aşağılara gidecek.
Tarımsal sulama oranının bu kadar yüksek olmasının ikinci nedeni ise vahşi sulama. Yani sulama sırasında yapılan israf.
İzmir’in yeni tarım vizyonunun en temel özelliği, sulamaya hiç gerek duyulmayan, yağmur suyunun yettiği ya da tasarruflu sulamayla yetişebilen tarımsal ürünlere öncelik vermesi. Tarımı havza ölçeğinde planlayarak bölgenin iklim koşullarına uygun stratejik ürünleri teşvik etmesi, yani daha planlama aşamasından itibaren kuraklıkla mücadele etmesi. Böylece bugün tarımsal sulamada kullanılan suyu en az yüzde 50 seviyesinde azaltmayı hedefliyoruz. Bu yüzde 50’nin büyük kısmı havza planlamasıyla, yani doğru ürünün doğru yerde ekilmesiyle sağlanacak. Öngörülen su tasarrufunun diğer kısmı ise modern sulama teknikleriyle gerçekleşecek.
İzmir’de, el birliğiyle, tarımsal su kullanım oranını yarı yarıya düşürmek mecburiyetindeyiz. Böylelikle hem meralarımızın daha sağlıklı gelişmesini ve yeraltı sularının korunmasını; hem de tüm İzmirliler için içme suyu rezervlerimizin teminat altında olmasını sağlayacağız.“
Evet, ülkemizdeki doğal su kaynaklarının korunması açısından söylenenler doğrudur; ama bu doğruyu söyleyen İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Mustafa Tunç Soyer‘in, tarımdaki sulama suyu yönetiminden çok sorumluluğu altındaki İZSU’nun 2019 yıl verilerine göre şehir içme suyu şebekesindeki % 34’leri bulan su kaybı ile ilgilenmesi, en kısa sürede barajlardan ya da derin su kuyularından enerji harcanarak elde edilen suyun 1/3’ünün kaybını önlemesi ya da şehrin önemli içme suyu kaynaklarından biri olan Tahtalı Barajı’nı tehdit eden TÜPRAG altın madeni konusunda sonuç alması gerekmez mi? Bunu yapamadığı ve buna ilişkin sözler, vaatler vermediği, buna ilişkin plan ve programlar hazırlamadığı sürece tarımdaki kuraklığa çözüm bulacağını, tarımsal sulamada harcanan suyu % 50 oranında azaltacağını söylemesine kim inanır, kim güvenir?
Ayrıca tarımsal sulama konusu doğrudan doğruya Tarım ve Orman Bakanlığı ile ona bağlı Devlet Su işleri Genel Müdürlüğü’ne ait görev olduğu halde İzmir Büyükşehir Belediyesi tarımsal sulama konusunda bu bakanlık ve genel müdürlük dışında neyi hangi yetkiyle nasıl yapacaktır? Cevaplanması gereken önemli sorulardan biri de budur…
Aliağa’daki büyük sanayi tesislerinin ve demir çelik haddehanelerinin; ayrıca Kemalpaşa ve Torbalı gibi sanayi bölgelerinde açtıkları binlerce kuyu ile yerin altından çektikleri milyonlarca metreküp suyu kullanıp kirlettikten sonra yüzeye salan sanayi kuruluşlarını bile kontrol edemeyen ve bu konularda kılını bile kıpırdatmayan İzmir Büyükşehir Belediyesi, tarım havzalarındaki suyun kullanımını nasıl yönetecek, sözünü ettiği önlemleri nasıl alacaktır? Anlaşılan o ki, açıklanan vaatlerin görev, yetki ve sorumluluklarla ilgili hukuki altyapısı yeterince araştırılmamış ve “biz her şeyi yaparız” rahatlığıyla davranılmıştır.
Tarımı Bir Süreç Olarak Görmek…
“İzmir Tarımı’nı, bugünün tarım politikasından ayıran temel farklardan ikincisi ise şu. Biz tarımı tohum aşamasından başlayarak son tüketiciye uzanan ve tarım sektörünün tüm halkalarını içeren bir süreç olarak görüyoruz. Yani bizim için tarım, sadece tarlada başlayıp biten bir süreç değil. Lojistiği, paketlenmesi, ürünlerin işlenmesi, markalaşması, tanıtılması, satışı, pazarlanması, ihracatı, araştırma, geliştirme ve eğitim faaliyetleri, sertifikasyon süreçleri ve ürün planlaması ile bir bütün. Bunu böyle görmemizin sebebi, çiftçimizin doğduğu yerde doymasını sağlamak. Biliyoruz ki, dökme ürün anlayışıyla bu değirmen dönmez. Bu nedenle tarım ürünlerimize katma değer sağlamayı daha en baştan gündemimize aldık ve bu durumu muhakkak üreticimizin lehine dönüştüreceğiz.“
Tarımla uğraşan ya da tarım ekonomisi ile ilgilenen herkes tarımı birbirine zincirleme bir şekilde bağlanmış aşamalardan oluşan bir süreç olarak görür. Bu konuda farklı düşünen bir anlayış, bir kurum ya da şahıs bulunmamaktadır. Örneğin TÜSİAD‘ın “Sürdürülebilir Büyüme Bağlamında Tarım ve Gıda Sektörünün Analizi” başlıklı son tarım raporunu yazan akademisyenler ve tarım uzmanları bile bu süreci “değer zinciri” olarak tanımlayarak tarımın gıda ile ilişkisini sağlayan biyoekonomi kavramı üzerinden bu zincirin her geçen gün yan disiplinlerle nasıl zenginleştiğini ortaya koymuştur:
“Tarım ve gıda sektörleri, küresel gelişmelere bağlı olarak alışageldiğimiz geleneksel rollerine ilave çok farklı yeni rolleri ve sorumlulukları da taşımaya başlamıştır. Kapsayıcı bir kavram olan biyoekonomi, bitkilere, hayvanlara ve diğer canlılara yönelik üretimi ve tüketimi, biyolojik atıkları ve bunların işlevlerine ve ilkelerine dayanan tüm sektörleri ve sistemleri içermektedir. Bu sektör ve sistemler kara ve deniz ekosistemlerini ve sağladıkları hizmetleri; biyolojik kaynakları kullanan ve üreten tüm temel üretim sektörlerini; gıdayı; yemi; biyo-temelli ürünleri; enerji ve hizmet üretmek için biyolojik kaynakları ve süreçleri kullanan tüm ekonomik ve endüstriyel sektörleri kapsamaktadır. Dolayısıyla, tarım ve gıda dendiğinde artık sağlık, gıda güvenliği, gıda güvencesi, çevre, doğal kaynaklar, enerji, lojistik, finansman, yoksulluk ve kırsal kalkınma gibi farklı açılardan toplumu etkilemekte olan kavramlardan bahsetmek durumundayız. Tarımın ekonomi geneline etkileri ve katkıları düşünüldüğünde, ekonomik kalkınma, yoksulluğun azaltılması, gıda güvenliği, gıda güvencesi ve çevresel sürdürülebilirlik akla gelmektedir. Böylesine karmaşık bir yapı, sorunları iyileştirmeye yönelik olarak tasarlanacak politikaların kapsayıcı olmasının yanı sıra, aynı zamanda somut ve hayata geçirilebilir olmasını da gerektirmektedir.” (1)
1. Aşama – Ürün Envanteri ve Planlaması: Hangi Yetkiyle ve Niçin?
“İzmir Tarımını eşsiz kılan ve ülkemize örnek olmasını sağlayacak “Başka Bir Tarım Mümkün” felsefesi, altı ayak üzerinde şekilleniyor. Şimdi bunları tek tek anlatmak istiyorum.
İzmir Tarımı aşamalarından birincisi “ürün envanteri ve planlaması”. Belki de yeni vizyonumuzun en önemli özelliği bu. İzmir Tarımı modelinin kilit taşı, bölgeye, iklime ve coğrafyaya özgü üretim olacak. Bunun için İzmir’in iklimi, doğası ve toprağına uygun il genelinde yetişebilen stratejik ürünler tespit ettik. Bunlar küçükbaş süt ve et ürünleri, zeytin ve zeytinyağı, hububat, baklagiller ve son olarak üzüm. Öte yandan, alt havzalara göre değişen kestane, su ürünleri ve aromatik bitkiler gibi birçok yan ürünü de destekleyeceğiz.
Bunları tercih etmemizin temel nedeni, çiftçiye en çok para kazandıracak ürünler olmaları. Tümü, girdi maliyeti düşük, kış ve bahar yağmurlarıyla gelişen, sulama ihtiyacı çok düşük ürünler. Öncelik vereceğimiz ürünlerin tamamı, hem İzmirliyi, hem Türkiye’yi, diğer şehirlerimizi, hem de ihracat yoluyla dünyayı besleyebilecek kadar büyük üretim ve satış potansiyeline sahip.
Örneğin keçi, Ege ikliminde son derece iyi büyüyebilen, çok fazla yem istemeyen, makiliklerde otlayan, son derece yüksek verimli ve sağlıklı şekilde büyüyebilen bir hayvan. Koyun ile birlikte Anadolu’ya özgü bir sığır ırkı olan karasığır da yine destekleme kapsamında olacak. Bu hayvanlar traktörün ve tarım makinelerinin giremediği eğimli arazilerdeki doğal meralarda, ot ihtiyaçlarını yılın 7-8 aylık döneminde karşılayabiliyor. Türkiye’nin, son yıllarda samanı ve yem bitkilerini ithal eder duruma geldiği düşünüldüğünde, bu kadim yöntemin gerekliliği ve kârlılığı çok daha iyi anlaşılıyor.
Bunun dışında yine hiç su istemeden ve kış yağmurlarıyla büyüyen karakılçık ve saz çavdarı gibi tahıllara; gambilya ve mürdümük gibi atalık yem bitkilerine; İzmir iklimine en uygun tarımsal ürünlerden zeytin ve zeytinyağı ile üzüme de alım garantisi veriyoruz. Çünkü bunlar, kendi doğal koşullarında, çok fazla girdi ve sulamaya ihtiyaç olmadan yetişen hayvan ve bitkiler. Bilimsel araştırmalar, az sulanan ürünlerde kolay kolay hastalık olmadığını ve dolayısıyla bunları ilaçlama ihtiyacının da çok az olduğunu ortaya koyuyor.
Bu stratejik ürünleri üreten veya üretebilecek çiftçimizle çalışacak bir saha ekibi kurduk. Bu ekibimiz; İzmir’in otuz ilçesini gezerek bu stratejik ürünleri yetiştiren her üreticiyle tek tek görüşmeler yapmaya başladı. Bu sayede her üreticinin hangi üründen ne kadar ve hangi yöntemlerle ürettiğini, hayvancılık yapıyorsa hayvana ne yedirdiğini, zeytincilik yapıyorsa zeytin ağaçlarını nasıl işlediğini detaylı bir şekilde öğreniyoruz. Bu araştırmanın sonucunda İzmir’in ürün envanteri ortaya çıkıyor; yani elimizde hangi üründen, hangi kalitede ve ne kadar olduğunu tüm detaylarıyla öğreniyoruz. Böylece üreticilerimizle birlikte çalışmalara başlıyor, İzmir tarımının geleceğine birlikte yön veriyoruz.“
Ürün envanterini yapıp ardından da planlamasını yapacağız diyebilmek için bunu yapabilecek hukuki yetkilere sahip olmanız gerekir. Son tarım sayımının bile 2000 yılında yapılıp tarım sayımının yapılması hedefinin 11. Kalkınma Planı’na konulduğu bir ülkede ben İzmir’de envanter düzenleyecek şekilde tarım sayımı yapacağım, bunu da kurduğum ekipler gerçekleştirecek, ardından da tarımla ilgili planları yapacağım deyip daha sonra Yaşar Üniversitesi ve TÜSİAD‘la birlikte bunları yapmak için protokoller imzalamak, açıkçası hukuk dilinde “gabin” olarak adlandırılan bir hakkın aşırı kullanımı anlamına gelir. Ayrıca tüm bir ildeki tarım faaliyetlerini planlamaya kalkmak, açıkçası merkezi yönetimin bu konuyla görev, yetki ve sorumlulukları dikkate almaksızın adeta bir “şehir devleti” kurulmuşçasına davranmak anlamına gelir…
Ayrıca kuraklığa ve iklim değişikliğine karşı ismi verilen bitkilerin de herkesin bildiği, kuraklıktan ve iklim değişiminden etkilenen her ülkede, her tarım havzasında akla gelen ilk bitkiler olduğu da dikkate alınmalıdır… Herkesin alternatif hayvan yemi olarak Saz çavdarı, Gambilya [Lathyrus orchus (L.) DC Kıbrıs Mürdüğümü, Cyprus Vetch, Yabani Bakla, Sarı Mercimek] ya da Mürdümük [Lathyrus sativus L., Grass Pea, Külür, Ak Burçak, İmirdik, Mürdük, Mürdüme, Mürdümek) ektiği durumda karşımıza nasıl bir tarım ekonomisi çıkacağı da bilinmemektedir.
Öte yandan Mürdümük üzerine yapılan bilimsel araştırmalar bu bitki ile ilgili bir tehlikeyi gündeme getirerek dikkatli olunmasını önermektedir. Bu kaynaklara göre, “tüm dünyada mürdümük kullanımı ve dolayısı ile üretimini kısıtlayan en önemli faktör Latirizmdir (Haqqani ve Arshad, 1995). Nörotoksin, β-N-oxalyl-L-a, β-diaminopropionok asit, Latirizim hastalığının ana nedeni olup bitkinin tüm kısımlarında bulunmakta ve olgunlaşmamış tohumlarda olgunlaşmış tohumlara göre daha fazla bulunmaktadır. Latirizm neurolatirizm ve osteolatirizm olarak ikiye ayrılmaktadır. Neurolatirizm, insanlar, at, domuz, sığır, civciv, ördek, fare, fil, yavru güvercin ve tavus kuşu gibi çok geniş yelpazede hayvan türlerini etkileyebilmektedir. Bu hastalığa karşı gençler yaşlılardan daha hassastırlar. Neurolatirizmde, akut bir zaafiyet, omurilik bölgesinde ağrılar, hafif veya spastik felç, kasların yeterli beslenemediğinden körelmesi veya dumura uğraması başlıca klinik belirtilerdir. Osteolatirizm ise omurga, kaburga ve bacak kemiklerinde patoloji deformasyonlar oluşturmaktadır (Murti ve ark. 1964). Enneking (1998), mürdümükte bulunan ODAP’ın insan ve hayvanlarda sinirlere etki ederek latirizime neden olan bir amino asit içerdiğini bildirmektedir. Mürdümük tohumlarının aylarla ifade edilen uzun sürelerde ve ana yiyecek olarak tüketildiği durumlarda özelliklede atlarda latirizme rastlanmakta, omurilikteki dejenerasyon sinirlerde lezyonlara neden olmakta, bunu bacaklardaki felç takip etmekte ve ekstrem durumlarda ölümler meydana gelmektedir. Bu gün latirizm kuraklığın sebep olduğu kıtlık, yoksulluk ve bu koşulların doğal sonucu dengesiz beslenme ile iç içe olduğu ve latirizm meydana gelmesinin, tüketimini yapan insanların ve hayvanların düzenli olarak mürdümük yemelerinden daha ziyade günlük öğünün ana kaynağını mürdümüğün oluşturduğu durumlarda ortaya çıkmaktadır.” (2)
Bu nedenle Mürdümük ürününün İzmir’in değişik havzalarındaki üretim koşullarıyla ilgili bilimler araştırmalar ve tarla denemeleri yapılmadan bu tür bitki isimlerinin ağza dahi alınmaması gerekir. Bu nedenle, topluma hitap eden kamu görevlilerinin halk ve hayvan sağlığına zararlı olabilecek alternatif bitki türleriyle ilgili açıklamalarını bilimsel araştırma raporlarının dayandırması ve bu kararları olası tehlike ve riskleri dikkate alarak açıklaması daha doğru olacaktır.
2. Aşama – Tarımsal Destek Hizmetleri
İzmir Tarımı Operasyon Planı olarak tanımlanan altı aşamalı sürecin 2. aşamasını, Tarımsal Hizmetler Dairesi Başkanlığı’nca yürütülen tarımsal destekler oluşturmaktadır. Bu desteklerle ilgili olarak Tunç Soyer‘in söyledikleri ise şu şekildedir:
“İzmir Tarımı’nın ikinci aşaması Tarımsal Hizmetler Dairemiz tarafından yürütülen tarımsal destek çalışmaları. Bu kapsamda, kooperatifler aracılığıyla yüksek miktarda ürün alıyoruz. Üretilen tüm ürünler kooperatiflerden Büyükşehir Belediyemiz tarafından satın alınarak vatandaşlarımıza ulaştırılıyor.
Bir yandan kırsaldaki üretimi desteklerken, diğer yandan şehrimizdeki milyonların sağlıklı ve ucuz gıdaya erişimini sağlıyoruz. Bu kapsamda 2019 yılında yaptığımız toplam alımların miktarı 125.377.092 Türk Lirası. Bu alımın İzmir kooperatiflerinden alınan kısmı 121.447.379 lira. 2020’de yaptığımız toplam alımların miktarı ise 144.762.472 lira. Bu alımın 127.595.174 liralık kısmı İzmir kooperatiflerinden gerçekleştirildi. Bu alımları 2021 yılında da sürdüreceğiz. Belediyemiz aynı zamanda makine ekipman sağlıyor, makine parkları kuruyor, tohum ve küçükbaş hayvan desteği veriyor ve arıcılığı destekliyor.“
Kooperatiflere yapılan tarımsal destekler konusunda şimdiye kadar yaşanan iki önemli sorundan biri İzmir Büyükşehir Belediyesi 2016 Yılı Sayıştay Raporu’nda da dile getirilen 5393 sayılı Belediye Kanunun ‘Diğer Kuruluşlarla İlişkiler‘ başlıklı 75. maddesinde adı geçmeyen kooperatiflerle ortak hizmet projesi adı altında işbirliği protokolleri imzalanması ve o protokoller çerçevesinde kooperatiflere süt kazanı, tarım iş makinesi gibi ayni ya da nakdi yardımda bulunmasının mümkün olmayışı ile ilgilidir. O nedenle, 1 Nisan 2019 tarihinden sonra, 5393 sayılı Belediye Kanununun 75. maddesinin (c) fıkrası hükmüne göre, madde kapsamında sayılmayan, neye göre seçildikleri belli olmayan ve çoğu Tunç Soyer‘in eşi Neptün Soyer‘in başkanlığını yaptığı Köy-Koop İzmir Birliği‘ne üye bazı ayrıcalıklı kooperatiflere yapılan ayni ya da nakdi yardımların masanın üstüne yatırılarak yeniden incelenmesinde yarar bulunmaktadır.
Kooperatiflere yapılan desteklerle ilgili diğer sorun ise yardım yapılan kooperatiflerden alınıp Halkın Bakkalı şubelerinde satılan mal ve malzemelerin yoksul ve dar gelirli kesimlere hitap etmeyecek kadar pahalı olmasıdır. Bu konuda her bir mal ve hizmet grubu itibariyle diğer market ve kooperatiflerle yapılan mukayeseleri gösterir “Bu bakkal kimin bakkalı?” isimli ve 8 Şubat 2021 tarihli yazımızı okumak için lütfen aşağıdaki linke tıklayınız.
https://kentstratejileri.com/2021/02/08/bu-bakkal-kimin-bakkali/
Devam Edecek…
(1) Sürdürülebilir Büyüme Bağlamında Tarım ve Gıda Sektörünün Analizi, TUSİAD, 2020.
(2) Bucak, B., Konca, Y., Baysal, İ., Çetin, M. (1999) “Mürdümüğün (Lathyrus sp ) Hayvan Beslemede Kullanılma İmkanları“, Uluslararası Hayvancılık ’99 Kongresi, İzmir 1999, s.
Önceki bölümler için
https://kentstratejileri.com/2021/05/12/bir-baska-tarim-iddiasinin-izmir-macerasi-1/
https://kentstratejileri.com/2021/05/14/bir-baska-tarim-iddiasinin-izmir-macerasi-2/
https://kentstratejileri.com/2021/05/17/bir-baska-tarim-iddiasinin-izmir-macerasi-3/
Kent Stratejileri Merkezi 