Ali Rıza Avcan
Enginarın İzmir ve Urla Üretimi İçindeki Yeri
İzmir ülkemizin önemli bir enginar üreticisidir. Aşağıdaki tablodaki verilerden anlaşılacağı üzere; İzmir’de enginar üretiminin yapılan tarım arazisi, 2000 yılında ülkedeki tüm enginar ekimi yapılan tarım arazilerinin % 48’i düzeyinde iken 2019 yılında % 34,88 düzeyine, üretilen enginar miktarı da 2000 yılı itibariyle ülke üretimi içinde % 51,27 gibi önemli bir paya sahipken 2019 yılındaki % 34,64 düzeyine inmekle birlikte; İzmir 2019 itibariyle ülke enginar üretiminin 3’de 1’ini karşılamaktadır.
2000-2019 döneminde İzmir’de enginar üretimi yapılan tarım arazilerinin miktarı, 2007-2016 döneminde ufak azalışlar göstermekle birlikte 2000 yılına göre 1.102 hektar artışıyla % 12,35 oranında, üretilen enginar miktarı da 975 ton artışla % 7,76 oranında artmıştır. Dekar başına ton üzerinden hesaplanan verim ise 1,40 ton/dekarlık değerden 1,35 ton/dekara inmiştir.
Üretimin İzmir ilçeleri arasındaki dağılımına baktığımızda ise karşımıza şaşırtıcı veriler çıkar.
2015-2019 döneminde İzmir ili ilçelerindeki enginar yetiştirilen alanlarla üretilen enginarın miktarını gösteren yukarıdaki tablonun incelenmesinden de anlaşılacağı üzere; enginar yetiştirilen 15 İzmir ilçesi içinde gerek üretim alanının büyüklüğü gerekse yetiştirilen enginarın miktarı açısından önde gelen ilçe Çeşme olup, Çeşme’yi az bir farkla Urla izlemektedir. Bu haliyle Çeşme, Urla ve Seferihisar İzmir ilindeki enginarın % 75’ini karşılamakta, son yıllarda ekim alanlarını daha hızlı arttıran Urla ise yakın bir gelecekte Çeşme’yi geçecek bir performans göstermektedir.
Urla ise, -aynen İzmir’in ülke üretimindeki yeri gibi- İzmir enginar üretiminin 3’de 1’ini karşılamaktadır. Bu duruma son dört yılda gelen Urla bu nedenle enginar üretimi yaptığı arazilerin miktarını 2000 yılına göre % 275 oranında, üretim miktarını ise % 297,91 oranında arttırmıştır. Verim ise 2000 yılındaki 1,200 kg/dekar düzeyinden 1,300 kg/dekar düzeyine yükselmiştir.
Bu iyileşme eğilimi 2013 yılı ile başlamış; bu yılda üretim yapılan alan geleneksel büyüklük olan 1.300 dekar düzenli olarak arttırılarak 2019 yılı itibariyle 3.300 dekara çıkarılmıştır. Elde edilen üretim ise buna paralel olarak 1.625’den 4.290 tona çıkmıştır. Verimlilik ise 2014 yılı ile birlikte her zamanki 1.250 kg/dekar olan düzeyinden 1.300 kg/dekar düzeyine çıkmış ve bu düzeyi o tarihten bu yana sürdürmüştür.
Görüldüğü gibi Urla’da ekim alanlarının 2013 yılında birden artmasıyla birlikte hem üretimde hem de verimlilikte ciddi bir artış sağlanmıştır. Ancak bu başarının ürünün satış ve pazarlamasındaki sorunlar nedeniyle nereye ve ne zamana kadar süreceği de belli değildir.
Bu başarıyı sürdürmek için yeni verimli tarım alanlarını enginar yetiştiriciliğine ayırıp üretimi arttırmak mümkün olmakla birlikte; bunun da fiziki ölçekte bir sınırının olduğu ve artan üretimin piyasa koşulları içinde yaratacağı yeni sorunlar kolaylıkla tahmin edildiği için üretimi ve verimi arttırmak için akla gelebilecek başka politika, strateji ve yöntemlere ihtiyaç duyulabilir.
Örneğin işlerin hiç de iyi gitmediği maliyetler, üretim değerleri ve ortalama satış fiyatları üzerinde araştırma ve çalışmalar yapılabilir.
Çünkü İzmir İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nün verilerine göre düzenlenen aşağıdaki tablonun incelenmesinden de anlaşılacağı üzere; İzmir’de enginar üretimi nedeniyle yaratılan üretimin Amerikan Doları üzerinden değeri, üretim alanları ve miktarı artmış olmasına karşın son sekiz yıl içinde devamlı azalmakta, ortalama satış fiyatı ile kilogram başına maliyet arasındaki oran 2011 yılında 3,12 olduğu halde bu oran her yıl düzenli azalarak 2019 yılı itibariyle 1,87’ye inmiştir.
Enginarın Dünya, Türkiye, İzmir ve Urla macerası ile ilgili ayrıntılı bilgiler olmakla birlikte bugüne kadar enginarın üretimi, işlenmesi ve pazarlanması ile ilgili süreçler bir bütün olarak hiçbir resmi, özel, ticari ya da sivil kaynak tarafından planlanıp programlanmamış; üretimi amacıyla yapılan çalışmalarda bile enginarın kendisinden çok kadınların bir kooperatif üzerinden örgütlenmesi olgusu ön plana çıkarılmış, bu örgütlenmenin başarısını ortaya koyacak enginarın işlenmiş bir ürün olarak daha iyi koşullarda satılabilir olması hep göz ardı edilmiştir.
Şu an itibariyle Urla’da enginar yetiştiren tek kooperatif olarak bilinen Urla Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi, sahip olduğu 184 kadın ortakla birlikte ve Urla Ziraat Odası ile Urla Belediyesi’nin şirketi olan URİT Urla Ltd. Şti.’nin yardımlarıyla ürettikleri Sakız enginarı ile diğer türdeki enginarları www.urladansoframa.com ve www.urlaenginarfestivali.com gibi e-ticaret siteleri eliyle satmaya çalışmaktadır. Bu e-ticaret sitelerinde yazılı bilgilere göre 5’li çanak şeklinde ayıklanmış ve vakumlanmış enginarın fiyatı KDV dahil 25 lira, MNG Kargo eliyle gerçekleştirilen kargo hizmetinin bedeli 13 lira; ayrıca tek tek satılan Sakız enginarının tane fiyatı 3,5 lira, vakumlanmış Sakız enginarının tane fiyatı 4,5 lira, yerli enginarın tane fiyatı 3 lira, vakumlu yerli enginarın tane fiyatı da 4 liradır.
Tabii ki, https://www.sikayetvar.com sitesinde yazılı olan enginarların tazeliği, uzun sürede gönderme ya göndermeme ve vakumlu paketin açık olduğu şeklindeki şikayet ve memnuniyetsizlikleri de dikkate alarak…
Bu şekilde yetiştirilen enginar ürününün ne kadarının hangi fiyatla doğrudan ya da dolaylı olarak tüketiciye ulaştırıldığı, ulaştırılamayan ürünün ne şekilde değerlendirildiği; ayrıca yol boylarına kurulan tezgahlarla, semt ve üretici pazarlarında satılan enginarın ne miktarda olduğu, hangi fiyatla satıldığı, enginar üretiminin ne kadarının İzmir’deki sebze ve meyve haline girdiği bilinmemektedir.
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı İl Müdürlüğü Yaş Sebze Meyve Halk Hakem Üyesi Ziraat Yüksek Mühendisi Okay Serçinoğlu‘nun verdiği bilgilere göre, başta İzmir olmak üzere Aydın, Muğla, Manisa, Balıkesir ve kısmen Çanakkale illerine hizmet veren İzmir Sebze ve Meyve Hali’ne giren çıkan enginarın ve ortalama fiyatının gelişimini aşağıdaki tablodan izleyebiliriz.
Bu tablonun incelenmesinden de anlaşılacağı üzere, İzmir’de üretilen enginarın ortalama % 20’si İzmir Sebze Meyve Hali’ne girdiği görülmekle birlikte bu alanda çalışanların çoğu bu rakamların gerçekleri yansıtmayacağını, İzmir Sebze ve Meyve Hali’ne bu rakamın çok üstünde giriş-çıkış yapıldığını ve bunun resmi kayıtlara yansıtılmadığını söyleyecektir.
Diğer yandan kooperatifler ve İzmir Meyve ve Sebze Hali eliyle yapılan satışın dışındaki asıl büyük satış hacminin doğrudan üretici ya da pazarcı eliyle yapılan ve kayıtlara yansımayan satışla gerçekleştirildiği söylenebilir.
Peki, bütün bu bilgiler çerçevesinde enginarın bundan sonraki macerasının daha başarılı olması için kimler tarafından neler yapılabilir? Bu konuda geliştirilecek temel öneriler hangileri olabilir?
ÖNERİLER…
1. Öncelikle bundan sonra İzmir genelinde üretilen enginarın üretimi, işlenmesi ve pazarlanması ile ilgili tüm gelişmeler, mevcut ve olası yurt içi ve dışı rakiplerin de bilinip izlenmesi suretiyle, daha şeffaf hale getirilerek kamuoyu ile paylaşılmalı; böylelikle, daha fazla, daha kaliteli, daha verimli enginar üretimi ile yurt içi ve dışı pazarlaması için İzmir ölçeğinde sonuç alacak plan ve programlarla yapılabilir ve sürdürülebilir projeler hazırlanmalıdır.
2. İlgili belediye ve kaymakamlıklarla diğer resmi, özel ve sivil toplum kuruluşlarının; ayrıca, enginarın üretim, işlenme, ithal ve ihracatını yapan kişi ve kuruluşların katılımı ile bağımsız bir Enginar Araştırma Enstitüsü‘nün kurulması ve bu enstitü eliyle enginar konusunda her düzeydeki inceleme, araştırma, etkinlik çalışması yapılmalı, enginara yönelik her düzeydeki çalışma özendirilmelidir.
3. Her ilçedeki enginar üretiminin bu boyuttaki bir yatırımın yapılabilirliğini ve sürdürülebilirliğini desteklememesi nedeniyle, önceliği Çeşme, Urla, Karaburun ve Seferihisar belediyelerine vermek suretiyle ve belediyeler arasında işbirlikleri oluşturarak enginarın üretimi, işlenmesi ve pazarlanması süreçlerini bir bütün olarak ele alan proje uygulamaları yapılmalı, uzun yıllardır adından söz edilen ve özellikle Çeşme Yarımadası’ndaki üreticilere hizmet verecek ortak bir Enginar İşleme Entegre Tesisi ile Soğukhava Deposu‘nun kurulup işletilmesine öncelik verilmelidir.
4. Bilimsel çalışmalar, enginar atıklarının biogaz üretimi açısından değerli olduğunu gösterdiği için tüketilen enginar dışındaki diğer türevlerin ekonomik olarak nasıl değerlendirileceği araştırılmalı ve uygulamaya başlanmalıdır.
Evet, bir enginar araştırmasının sonuna daha geldik… Umudumuz, bu araştırmanın yayınlandığı bir, iki yıl içinde önerdiğimiz çalışmaların hayata geçirilmesi; böylelikle İzmir’de yetiştirilen enginara gerçek anlamda sahip çıkılmasıdır….
(*) Jean-Pierre Jeunet‘in 2001 yapımı Amélie filminde başrol oyuncusu Audrey Tautou‘nün ünlü repliği: “siz bir sebze bile olamazsınız monsieur Colignon, çünkü enginarın bile bir kalbi vardır!“
Tarla atığı olarak kalan gövdenin büyükbaş hayvanların besini olarak ve kâğıt yapımında selülozik madde olarak kullanımı,
Kent Stratejileri Merkezi 