İşbirliği; ama kimlerle ve nasıl?

Ali Rıza Avcan

Geçtiğimiz günlerde İzmir Büyükşehir Belediye Meclisi‘nin, Belediye Başkanı Mustafa Tunç Soyer‘in hizmet dönemine isabet eden 15 Nisan 2019-18.09.2020 tarihleri arasındaki dönemde aldığı toplam 1.645 adet kararı ve bu kararın eki komisyon raporlarını inceledim.

Böylesine uzun ve yorucu bir çalışmayı yapmamın temel nedeni ise, İzmir Büyükşehir Belediyesi‘nin 1 yıl 5 ay, 3 günlük; başka bir deyişle, toplam 518 günlük hizmet süresinde hangi resmi, özel ve sivil kurum ya da kuruluşla birlikte çalışma kararı aldığını ya da yardımcı olduğunu, bu yardım ya da işbirliği ilişkisini nasıl kurgulandığını ortaya koyabilmekti.

Bu çalışmanın sonuçlarını sizinle paylaşmadan önce söylemeliyim ki; Seferihisar Belediye Başkanı iken En Şeffaf Belediye Ödülü‘nü alıp 2019 seçimleri öncesinde Uluslararası Şeffaflık Derneği‘nin Şeffaflık Taahhütnamesi‘ni imzalayan İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Mustafa Tunç Soyer‘in hizmet döneminde, birlikte çalışma ya da işbirliği yapma kararı alınan veya yardım edilen kurum ve kuruluşlarla imzalanan protokollerin hiç biri ne belediye meclisi kararı ne de komisyon raporunun eki olarak paylaşılmamış durumda. O nedenle, değişik kurum ve kuruluşlarla imzalanan protokollerin şeffaf olmadığını, bu metinlerdeki düzenlemelerin kamuoyu tarafından bilinmediğini söyleyebiliriz.

Böylesi bir çalışmayı yapmamın çıkış noktası olarak da, İzmir Büyükşehir Belediyesi 2020-2025 Dönemi Stratejik Planı‘yla birlikte 30 ilçe belediyesine ait stratejik planların eş zamanlı olarak hazırlandığı süreçte, İzmir Büyükşehir Belediyesi Özel Kalem Müdürlüğü tarafından tüm ilçe belediyelerine gönderilen 7 Ağustos tarih, 46407285-602.04.99-E187139 sayılı bir yazıyı gösterebilirim.

Bizzat İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Mustafa Tunç Soyer tarafından imzalanan bu yazıda her ilçe belediyesinden, 2020-2025 hizmet döneminde kendi ilçesinde yapacağı projeler hakkında bilgi istenmekte ve doğrudan doğruya İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılmasını arzuladıkları projelerle İzmir Büyükşehir Belediyesi ile birlikte yapılması istenen işbirliği projeleri ile ilgili önerileri sorulup, üç grup halinde hazırlanacak bu proje önerilerinin 19 Ağustos 2019 tarihine kadar yazılı olarak bildirilmesi ve 29 Ağustos 2019 tarihinde İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı ile tüm ilçe belediye başkanlarının katılacağı toplantıda sunulması isteniyordu.

O tarihlerde, Kemalpaşa Belediyesi‘nin 2020-2025 Dönemi Stratejik Planı‘nın hazırlığına eğitim ve planlama süreçleri boyutunda danışmanlık yaptığım için, kısa bir süre içinde gerçekleştirilen yoğun bir çalışma sonucunda 2020-2025 döneminde İzmir Büyükşehir Belediyesi ile Kemalpaşa Belediyesi‘nin işbirliği içinde yapabileceğini düşündüğümüz 16 büyük proje önerisini hazırlayarak bu projelerin ayrıntılarını belirtilen süre içinde yazılı olarak İzmir Büyükşehir Belediyesi‘ne göndermiş ve 29 Ağustos 2019 tarihinde yapılan büyük toplantıda bu projeler Kemalpaşa Belediye Başkanı Rıdvan Karakayalı ve Belediye Başkan Yardımcısı Arzu Külahçıoğlu Altıntoz tarafından, İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Mustafa Tunç Soyer‘le diğer ilçe belediye başkanlarına sunulmuştu.

Ardından da Kemalpaşa Belediyesi 2020-2025 Dönemi Stratejik Planı‘nın kabul edildiği tarihe kadar, İzmir Büyükşehir Belediyesi‘ne sunulan 16 büyük proje önerisinden hangisinin kabul edildiği konusunda ısrarlı bir takip yapmış; ancak, hem İzmir Büyükşehir Belediyesi‘nin hem de Kemalpaşa Belediyesi‘nin stratejik planlarının kabul edildiği tarihe kadar önerdiğimiz projelerden hangisinin ortak proje olarak kabul gördüğünü öğrenmemiz mümkün olmamıştı.

Uzun yıllardır büyükşehir belediyeleri ile ilçe belediyeleri ya da birbirine komşu ilçe belediyeleri arasında yapılabilir ve sürdürülebilir işbirliği projelerinin hayata geçirilmesini; böylelikle, belediyeler arasında birlikte iş yapma alışkanlığı ve kültürünün gelişebileceğini savunan biri olarak anlattığım sürecin başlangıcını oluşturan 7 Ağustos 2019 tarihli yazı ve bu yazıda dile getirilen proje talebi beni fazlasıyla heyecanlandırıp umutlandırmakla birlikte; bunun onaylanan stratejik planlara yansıtılamaması, bir o kadar üzmüş ve hayal kırıklığı yaşatmıştı.

Ama yine de 2020 yılının başından bu yana hem ilçe belediyelerindeki hem de İzmir Büyükşehir Belediyesi‘ndeki arkadaş ve dostlarımla görüşerek, 7 Ağustos 2019 tarihli yazıdaki eşit ortaklar olarak birlikte iş yapma düşüncesinin 2020 yılı içinde hayata geçip geçmediğini öğrenmeye çalıştım.

Sözünü ettiğim uzun ve yorucu araştırmayı ise, işte bu sözünü ettiğim ilgi ve merakla, acaba benim bilip öğrenemediğim bir işbirliği, birlikte çalışma girişimi var mı düşüncesiyle başlattım.

İzmir Büyükşehir Belediye Meclisi‘nin 15 Nisan 2019 tarihi ile 18 Eylül 2020 tarihleri arasında aldığı toplam 1.645 adet kararın ve eklerinin incelenmesi sonucunda ulaştığım sonuçları şu şekilde özetleyebilirim:

İzmir Büyükşehir Belediye Meclisi 15 Nisan 2019-18 Eylül 2020 tarihleri arasında toplam 79 kurum ya da kuruluşla birlikte çalışma, işbirliği yapma ya da yardım yapma kararı almıştır.

Alınan 79 meclis kararı ile ilgili kurum ve kuruluşlarla bu kurumların kaç kez yardım aldığı ya da birlikte çalışma protokolü düzenlendiği; ayrıca her bir kurum türünün, toplam içindeki oranı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablonun ayrıntılı incelenmesinden de anlaşılacağı üzere, en fazla işbirliği protokolü düzenlenen ya da yardım yapılan kurum % 17,75 oranıyla tarımsal kalkınma kooperatifleri, % 15,20 oranıyla ilçe belediyeleri, % 10,15 oranıyla vakıflar ve % 8,87 oranıyla üniversiteler olmuş, onları % 7,59 oranıyla dernekler ve kamu kurumları, % 5,06 oranı ile mesleki ve teknik Anadolu liseleri izlemiştir.

1. En fazla yardım ya da işbirliğine mazhar olan kurumlar

2019 ve 2020 yılları içinde yardım alan ya da işbirliği protokolü imzalayan resmi, özel ve sivil kurum ve kuruluşların yardım alma ya da işbirliği yapma sıklığı, başkanlığını Neptün Soyer‘in yaptığı S.S. İzmir Tarımsal Kalkınma ve Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatifleri Birliği; yani kısa adıyla İzmir Köy-Koop, aynı şekilde yönetim kurulu başkanlığını Mustafa Tunç Soyer‘in yaptığı Tarihi Kemeraltı Yatırım İnşaat Ticaret A.Ş.; yani kısa adıyla TARKEM A.Ş. ve genel müdürlük görevi İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Mustafa Tunç Soyer‘in danışmanı Güven Eken tarafından yapılan ve eski adı İzmir Turizm Tanıtım Vakfı olup yakın zamanda İzmir Vakfı olarak değiştirilen vakıf için diğer kurum ve kuruluşlara göre daha fazladır. Bu 3 kurum, 2019 ve 2020 yıllarında diğer kurum ve kuruluşların aksine bir kez değil, iki kez yardım almışlar ya da kendileriyle 2 kez işbirliği protokolü imzalanmış, geriye kalan 74 kurum ya da kuruluşa ise sadece birer kez yardım yapılmış ya da işbirliği protokolü imzalanmıştır.

2. Tarım sektörüne yapılan yardımlar

2019 ve 2020 yılları içinde tarım sektörü içinde yer alan ziraat odası, kooperatif birliği, tarımsal sulama ve tarımsal kalkınma kooperatifi gibi kurumlara yapılan yardımları ya da bu kurumlarla yapılan protokolleri incelediğimizde, gerçekleştirilen toplam 79 yardım ya da protokolden 22’sinin; yani % 27,84’ünün tarım sektörüne yönelik olduğu görülür.

22 yardım ya da işbirliği protokolü içindeki dağılıma baktığımızda ise en fazla yardımın tarımsal kalkınma kooperatiflerine (14 adet, % 17,75) yapıldığını; bunu 3’er yardımla (% 3,79) sulama kooperatifleriyle tarım birliklerinin izlediğini, bunun dışında kalan 2 ayrı ziraat odasına da (Bergama, Kemalpaşa) iyi tarım uygulamaları ve erken uyarı sistemi kurulması konusunda yardımcı olunduğu belirlenmektedir.

Hangi tarımsal kalkınma kooperatiflerine yardım yapıldığı araştırıldığında ise, Bergama‘daki 4, Ödemiş‘teki 3, Kınık‘taki 2, Kiraz, Aliağa, Beydağ, Seferihisar ve Torbalı‘daki 1’er kooperatife yardım yapıldığı ya da protokol imzalandığı, İzmir’in tarımsal ilçeleri olarak bilinen Tire, Torbalı, Selçuk, Urla, Çeşme, Karaburun, Menderes, Güzelbahçe, Kemalpaşa, Menemen, Dikili, Bayındır ve Gaziemir‘deki tarımsal kalkınma kooperatiflerine şimdiye kadar herhangi bir şekilde yardım yapılmadığı ya da işbirliği protokolü imzalanmadığı görülmektedir.

2020 yılı içinde Tarımsal kalkınma kooperatiflerine yapılan yardımların genel şekli 3 ya da 6 ton büyüklüğündeki sabit süt soğutma tankının temini şeklinde olup (7 adet: Kozak Çamavlu, Kiraz Çömlekçi, Beydağ, Bıçakçı, Göbeller, Bergama Tırmanlar ve Ödemiş Yılanlı TKK); bazı kooperatiflerde (Aliağa TKK), kooperatifin daha önce başka kurumlarla yaptığı protokollerde kooperatif olarak gerçekleştiremediği bakım, onarım ve işletme işlerinin yapılması ya da Seferihisar Doğanbey TKK’ne sağlanan ayrıcalıkta olduğu gibi büyük maliyetli olduğu bilinen bir meyve ve sebze kurutma tesisi kurulması şeklinde gerçekleşmiştir. Yapılan yardımların diğer biçimleri de tarım makinesi temini (Yayakent, Bergama Örenli, Ödemiş Yılanlı TKK), İZKA proje desteği çerçevesinde karma yem üretim tesisi inşaatı (Karakızlar TKK), mevcut mandıranın revizyonu (Kınık Karadere TKK) ve mevcut taş sistem un değirmeninin revizyon, bakım, onarım ve işletilmesi (Ödemiş Demircili TKK) şeklinde gerçekleşmiştir.

3. Derneklere yapılan yardımlar ya da derneklerle imzalanan protokoller

Yardım yapılan ya da işbirliği protokolü imzalanan 6 dernek arasındaki en ilginci, geçtiğimiz günlerde kamuoyunu fazlasıyla meşgul eden dinci ve siyasi bir dernek olarak tanınan Hatuniye İlim Yayma ve İsrafı Önleme Derneği ile Türkiye sermayesinin amiral gemisi TÜSİAD‘dır.

4. Meslek odalarıyla imzalanan protokoller

2019 ve 2020 yılları içinde beş meslek odasıyla birlikte çalışma protokolü imzalanmış olup bunlar sırasıyla İzmir Barosu, Veteriner Hekimler Birliği İzmir Şubesi, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası İzmir Şubesi ve İzmir Kitap ve Kırtasiyeciler Esnaf Odası‘dır.

5. İlçe belediyelerine yapılan yardımlar

Belediyelerle yapılan yardımların şekil ve miktarı ise oldukça ilginçtir. Ödemiş, Menemen, Tire, Kınık ve Torbalı gibi tarımsal ilçelerde “alaçık” olarak tanımlanan ve daha çok tarımsal ürünün satışının yapıldığı üstü kapalı, etrafı açık yapıların inşaatı İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından üstlenilirken, geriye kalan Kemalpaşa, Bergama, Dikili, Aliağa, Gaziemir, Menderes, Selçuk, Çeşme, Urla, Karaburun, Güzelbahçe, Seferihisar ve Bayındır için böyle bir yardımın yapılmadığı görülmektedir.

Merkezde yer alan ilçe belediyelerinde ise yardımın boyutu ve miktarı değişmekte; ya yarım kalan inşaatların hakediş bedellerinin ödenmesi ya da spor tesislerinin yapılması veya ortak eğitim programları düzenlenmesi için yardım yapılmakta ya da işbirliği protokolü düzenlenmektedir. Balçova ve Gaziemir‘de futbol sahası zeminin yenilenmesi ve tartan pistin yapımı için, Narlıdere‘de ortak mesleki eğitim ve gençlik faaliyetlerinin düzenlenmesi, Konak ve Karabağlar‘da yapılan semt merkezi inşaatı ve sosyal tesis ikmal inşaatı ihale bedelinin % 60’ının ödenmesi, Foça‘da üç adet umumi tuvaletin yapılması, Tire‘de mülkiyeti Tire Belediyesi‘ne ait binanın kütüphane olarak kullanılması amacıyla bakım ve onarımının yapılması bu tür yardımların başlıca örnekleridir.

Sonuç olarak…

Bütün bu araştırma ve incelemeler sonucunda, İzmir Büyükşehir Belediyesi‘nin yardım yapacağı ya da işbirliği protokolü imzalayacağı kurum, kuruluş ve kişilerle ilgili temel bir politikasının, bu politikası çerçevesinde belirlenmiş öncelikli konu ve stratejilerinin olmadığı, yapılacak yardımlarla işbirliği protokolleri için yıllık bir eylem plan ve programı hazırlanmadığı, yardım yapmak ya da işbirliği protokolü yapmak için başvuran kurum ve kuruluşların nasıl seçileceğine dair kriterlerin belli olmadığı, toplam 518 günlük hizmet süresinde yapılan yardımların ya da imzalanan protokollerin, yardım alan ya da protokol imzalayan kurum ya da kuruluş yöneticilerinin kişisel ya da siyasi düzeyde belediye üst yönetimi ile ne ölçüde yakın olduklarına göre belirlendiği anlaşılmıştır.

Ayrıca Ağustos 2019 tarihli Özel Kalem Müdürlüğü yazısında sözü edilen işbirliği projeleri için herhangi bir kararın alınmadığı, yapılacak işbirliği çalışmalarında tarafların eş değerde olmasını sağlayacak ve işbirliği girişimlerinin yapılabilir ve sürdürülebilir olması için herhangi bir modelleme çalışmasının yapılmadığı, ilçe belediyelerine yapılan yardımlarda her zaman olduğu gibi “büyük abi” istediği takdirde, “küçük kardeş“e yardım eder ilişkisinin geçerli olduğu, bu çerçevede muhalif partilere ait belediyelere genellikle yardım yapılmadığı ya da daha küçük ölçekte tutulduğu, İzmir Büyükşehir Belediyesi ile ilçe belediyelerinin “eş ortak” olarak kabul edileceği demokratik, eşitlikçi ve adil bir işbirliği modelinin geliştirilip uygulanmadığı, birini diğerinden fazla kayıran bir sistemin ortaya çıkmaması için tüm ilçe belediyelerini kapsayan adil ve şeffaf bir eylem planı ile programının hazırlanmadığı görülmektedir.

Anlaşılan o ki, hem diğer resmi, özel ve sivil kurum ve kuruluşlarla hem de ilçe belediyeleriyle eş ortak olarak işbirliği içinde çalışıp birlikte iş yapma kültürünü geliştirmek hedefi başka bir bahara kalmıştır…

Özet olarak, belediyelerin elindeki kamu kaynaklarının aynen eski İstanbul ve Ankara büyükşehir uygulamalarında olduğu gibi, din, dil, ırk ve mezhep ayrımı gibi yasal olmayan nedenlerle birtakım vakıf, dernek, kurum ve kişilere aktarılarak israfına neden olmamak için;

1) Belediyelerce yapılacak yardım ya da işbirliği çalışmaları için önceden birtakım kriterlerin belirlenmesi ve bu kriterlerin kamuoyu tarafından bilinmesi,

2) Yapılan yardım miktarı ile imzalanan işbirliği protokollerinin şeffaflık, bilgi edinme ve bilgiye ulaşım hakkı uyarınca kamuoyuna duyurulması, protokollerde kullanılan dilin basit, anlaşılır bir hale getirilerek anlaşılmayan, eksik kalmış ve yanlış anlamalara yol açacak hiçbir noktanın bırakılmaması,

3) Yardım ya da işbirliği talebi ile başvuran kurum ya da kişilerin belirli periyotlarla halka duyurulması,

4) Değişik resmi, özel ve sivil kurum ve kuruluşlara tek yanlı olarak yardım yapmak yerine birlikte iş yapmayı sağlayacak işbirliği modellerinin geliştirilip uygulanması sağlanmalı;

Böylelikle yardım ya da işbirliği yapma konusunda herkese örnek olabilecek demokratik bir adım atılmalıdır.

Önemli Not: İzmir Büyükşehir Belediye Meclisi‘nin 2019 ve 2020 yılları içinde resmi, özel ve sivil kurum ve kuruluşlara yardım yapılması ya da bu kurum ve kuruluşlarla işbirliği protokolü imzalanmasına ilişkin kararlarının tarih ve sayısıyla yardım ya da protokolün konuları aşağıdaki linke eklenmiş PDF formatındaki dosyada görülebilir.