Önemli/öncelikli ya da mecburi/ihtiyarî…

Ali Rıza Avcan

Bir zamanlar iyi tasarlanmış bir belediye kanunu vardı. Cumhuriyet’in ilk yıllarında, muhtemelen Fransa ya da İsviçre kanunlarından örnek alınarak hazırlanmış, 1 Eylül 1930 tarihinden 3 Temmuz 2005 tarihine kadar tam 75 yıl süreyle uygulanmış, kendi bütünlüğü içinde iyi hazırlanmış bir kanundu 1580 sayılı Belediye Kanunu.

5393 sayılı yeni Belediye Kanunu’nun kabulü ile birlikte yürürlükten kalkan bu kanunun 15. maddesine göre belediyelerin listelenmiş toplam 82 adet görevi vardı. Bu görevlerin yanında, kanunun 19. maddesinin 1. fıkrasına göre, belediyelerin kendilerine kanunun yüklediği görev ve hizmetleri yerine getirdikten sonra, belde sakinlerinin yerel ve ortak nitelikte ihtiyaçlarını karşılamak üzere yapacakları görevleri de vardı.

1580 sayılı Belediye Kanunu’nun 16, 17 ve 18. maddeleri de belediyelerin yıllık gelir miktarlarına göre bu 82 adet görevden hangilerinin hangi belediyeler için zorunlu, hangileri için “ihtiyarî” (isteğe bağlı) olduğunu belirler, belediyelerin hangi zorunlu vazifeler için bütçelerine gelirlerinin % 10’una kadar ödenek koymaları gerektiğini; ayrıca, aynı kanunun 118. maddesinin 3. fıkrasında ise belediyelerin; zorunlu görevleri yerine getirmedikçe, isteğe bağlı görevleri için bütçeye ödenek koymalarının olanaklı olmadığını belirtirdi.

1580 sayılı Belediye Kanunu bu hükümlerle, belediyenin üstlendiği görevlerle belediyenin yıllık gelirleri arasında haklı olarak doğrudan bir bağlantı kurar, geliri yeterli olmayan belediyelerin ya da zorunlu hizmetleri yerine getirmemiş belediyelerin “ihtiyarî” (isteğe bağlı) görevleri yapmasını önlerdi. Kanunun 16. maddesinde yazılı yıllık gelirle ilgili kriterler kanunun uygulandığı 75 yıllık süre içinde güncellenmediği için, bu maddenin geçen zaman içinde anlamını yitirdiği bilinmekle birlikte; madde hükmünü bu şekilde düzenleyen yasa koyucunun belediyelerin gelirleri ile görevleri arasındaki dengeyi gözeten akılcı bir çözüme başvurduğu söylenebilirdi.

Ancak 2005 yılında yürürlüğe giren 5393 sayılı yeni Belediye Kanunu, bir önceki kanunun öngördüğü bu dengeyi ortadan kaldırarak, zorunlu ya da isteğe bağlı diye ikiye ayırdığı tüm görevlerin büyük-küçük, zengin-fakir her belediye tarafından yapılmasının önünü açmış oldu. Böylelikle maddi sıkıntı içinde olan ya da yıllık gelirleri yıldan yıla azalan belediyeler bile zorunlu ya da isteğe bağlı hizmet ayrımını bir köşeye bırakarak mali yapıyı zorlayan israf niteliğinde işler yapmaya başladılar, ödenemeyecek ölçüde büyük borçların içine girdiler.

Oysa her işin bir önemli ve öncelikli, bir de önemsiz ve önceliksiz yanı vardır. Örneğin Corona-19 virüsünün pandemi boyutunda tüm yerleşimleri tehdit ettiği bu günlerde belediyelerin sağlık, çevre koruma, sosyal yardım ve güvenli gıda hizmetleri önem ve öncelik açısından daha bir öne çıkmışken; eğlenceye, festivale, havai fişeklere, yeni yol, köprü, tünel, otopark ve bisiklet yollarına kaynak ayrılması koşulların gerektirdiği bir önem ve önceliğe sahip olmadığı için geri plana düşmüştür, yaşanan kritik durum nedeniyle önem ve önceliğini kaybetmiştir diyebiliriz.

Sağlığın, çevre koruma, sosyal yardım ve güvenli gıda hizmetlerinin önem ve öncelik açısından ön plana çıktığı bugünlerde, yürürlükte olmasa bile belediye kaynaklarının yerinde ve akılcı kullanımı için bizlere doğru ipuçları veren eski 1580 sayılı Belediye Yasası hükümleri çerçevesinde;

1. Kente yağan her yağmur sonrasında ortaya çıkan su baskını görüntülerinin nedeni olan arıtma tesislerinin yetersizliği ile bu tesislerden kaynaklanan kötü kokuların yok edilmesi amacıyla kentin atıksu (kanalizasyon) ve yağmur suyu sistemi ile arıtma sisteminin gelişip güçlendirilmesine,

2. ÇED raporu 2016 yılında onaylanmış olmasına karşın proje uygulamasına henüz başlanmayan İZSU ve TCDD ortaklığındaki “İzmir Körfezi ve Limanı Rehabilitasyon Projesi” kapsamında iç körfezdeki akıntıların güçlendirilmesi suretiyle deniz suyu kalitesinin arttırılmasına,

3. Gediz Deltası Sulak Alanı‘nın UNESCO‘nun Dünya Doğal Mirası Listesi‘ne alınmasına ilişkin başvuru işlemlerine önem ve öncelik verilmesine karşın, hem Gediz Nehri çevresindeki 17.500 km²‘lik Gediz Nehri Havzası‘nın hem de bu nehrin İzmir Körfezi ile buluştuğu Gediz Nehri Sulak Alanı‘ndaki aşırı kirlenmenin, Gediz Nehri‘nin doğup geldiği Kütahya, Manisa ve İzmir illeri kapsamında ortadan kaldırılması amacıyla nehir boyundaki belediyelerle işbirliği içinde çalışılmasına,

4. İçme suyu şebekesinde % 30’lara varan büyük orandaki su kaybının giderilerek şebekedeki asbest boruların kaldırılmasına,

5. Sosyal hizmet ağındaki yoksul ve dar gelirlilerle ilgili bilgilerin salgının getirdiği yeni gelişmeler boyutunda güncellenerek genişletilmesine,

6. Salgın döneminde önemi daha fazla ortaya çıkan gıda lojistiği (sebze ve meyve hali, semt ve mahalle pazarları) halkın gerçek ihtiyaçları doğrultusunda yeniden düzenlenmesine,

Önem ve öncelik verilmeli, önceliği ve önemi olmayan hizmet ve yatırımlardan ivedilikle vazgeçilmesi, kamu kaynaklarının önem ve önceliği olan işler için yerinde, etkin ve verimli bir şekilde kullanılması sağlanmalıdır.