İdeoloji, siyasi tutum, coşku ve heyecan yoksunluğunun gittiği yer…

Ali Rıza Avcan

Yaşadığımız kentlerdeki belediye kadrolarının sil baştan yeniden belirleneceği bir seçimin arifesindeyiz…

Çevremizi, adaylığı kesinleşmiş isimlerle henüz aday olamamış isimlerden oluşan büyük bir kalabalık işgal etmiş durumda… Bu adaylar, aday adayları ve onların çevresindeki taraftarlarıyla bu paylaşımdan payına düşeni yakalamak amacıyla koşturanlar dört bir yanımızı sarıp sarmalamış; adeta kuşatmış vaziyetteler…

Heyecandan uzak bir hava içinde, “Ben en güzelim“, “En yakışıklısı benim“, “En etkili gülümseyen benim” ya da “Onu alma, beni al” denilerek sürdürülen bu garip aday pazarında karşımıza çıkan yeni isim ve yüzlerin eskilerden ne farkı olduğunu bilmeden bir fikir geliştirmeye, onların bu ölgün, solgun mantıksız halinden mantıklı sonuçlar çıkarmaya çalışıyor ya da geçmişte kendi özel yaşamında veya iş ve siyaset alanında yeni ufuklara yelken açıp arkadaş, dost ve yoldaşlarını geride bırakan; bu nedenle de güvenilmeyen isimlerin bu kez de nasıl bir tutum sergileyeceğini merakla bekliyoruz.

Hiç bir adayın dilinde ve eyleminde partisine ya da kendi dünya görüşüne dair ideolojik ya da siyasi bir görüş kırıntısı yok… Üstüne üstlük içinde bir neşe, bir kıpırtı, bir heyecan bile yok… Herkes adeta, Cumhurbaşkanlığı kararnamesini beklercesine CHP genel merkezince yapılacak memur tayinlerini bekliyor… Bir yandan başkanlık sistemini eleştiren muhalefet, diğer yandan adeta başkanlık sistemini ihya edercesine belediye başkan ve meclis üyesi tespitlerini önseçim yerine genel merkezdekilerin iki dudağı arasına, onların insafına bırakıyor..

Örneğin her biri kara bir kuyu olan belediye şirketleri ya da TARKEM gibi bir soylulaştırma şirketi hakkında ne düşündüklerini, onunla ilgili olarak ne yapacaklarını söylemiyor ya da belediye mallarının satılarak ya da peşkeş çekilerek yağmalanması konusunda öfke ya da kızgınlıklarını dile getirmiyor, büyük borçlar altındaki belediyelerde yönetime geldikleri takdirde bu borçları nasıl yok edeceklerini ya da bundan böyle belediye taşınmazlarını satmayacaklarını, bu taşınmazları belediye şirketlerinin borçları için ipotek ettirmeyeceklerini, Basmane Çukuru, Hilton Oteli, Kültürpark, Vestel Gökdeleni, Konak Pier için ne yapacaklarını, halka ait bu malların satışının ya da özel sermayeye devrinin yanlış olduğunu söylemiyorlar. Üstüne üstlük bütün bunları söylemedikleri gibi belediye başkanlığının vatan hizmeti olduğunu söyleyecek kadar hamasete gömülüyorlar…

Ortalıkta neşeden, heyecandan ve iddiadan uzak öylesine tatsız, tuzsuz bir hava var ki; kendilerini ele vermemek amacıyla kullandıkları dil ya da sözcükler bile, kimseleri korkutup küstürmeyecek; hatta kızdırmayacak derecede renksiz, kokusuz steril bir dil… Halkın arasına çıkıp konuştuklarında bile çoğu kez hal hatır sormaktan başka bir şey yapmıyorlar… Bazıları böylesi bir şey yapmaya kalksa bile herkesin kendi meşrebine göre farklı yerlere çekebileceği “toplumcu belediyecilik“, “sosyal belediyecilik“, “halkçı belediyecilik” ya da “kentsel dönüşüm” gibi lastikli kavramları kullanmayı tercih edip ondan öteye gitmiyor, gidemiyorlar…

Çünkü ellerinde, mensubu oldukları siyasi parti tarafından 2024 seçimleri için düzenlenmiş ve bu seçimlerde bir rehber olarak kullanabilecekleri bir seçim beyannameleri bile yok! O eski günlerin çiçek açan İzmir dağlarından ya da Mart’ın sonunda gelecek bahardan haber bile veremiyorlar…

Özellikle de seçim öncesindeki kurultaylarında genel başkanlarını devirerek “değişim” sloganlarıyla yönetimine gelenlerin partisi CHP‘de…

Ortalık uzayıp giden aday pazarlığının ürünü umut, öfke, kızgınlık gibi duygu patlamalarından geçilmezken bütün bu aday adaylarıyla adayları ve küskünleri toparlayacak, seçmenleri sevindirip keyiflendirecek bir seçim bildirgesi, mensubu oldukları partinin ve dolaylı olarak kendilerinin bu seçimde ne vaat edeceğini, seçmene hangi sözlerin verileceğini, geçmişte hangi hata ve eksikliklerin yapıldığını, o hata ve eksikliklerin bir kez daha tekrarlanmaması için bu kez neler yapılması gerektiğini, “değişim” sözü veren bu yeni parti yönetiminin gelecekte nasıl bir kent ve kent yönetimi tahayyül ettiğini gösteren siyasi bir metin -ne yazık ki- yok!

CHP‘nin İnternet portaline baktığımızda sadece 32 sayfalık “Martın Sonu Bahar” sloganıyla süslenen “Huzurlu Kentlerde Yaşamak İçin Halkçı Belediyecilik” başlıklı 2019 seçimlerine ilişkin seçim bildirgesi var ve ondan ötesi yok!

Ama o bildirge de hem 5 yıl önceye, hem de devrik genel başkan Kemal Kılıçdaroğlu dönemine ait. O nedenle, bildirgeyi kullanmaya kalkan herhangi bir aday ya da aday adayının, Özgür Özel yönetimindeki yeni ekip tarafından nasıl karşılanacağı bilinmiyor ve bu nedenle de bildirgeyi kullanılamıyorlar. Ayrıca o eski bildirgenin, aradan geçen beş yılın sonunda günümüzün ihtiyaçlarını karşılayıp karşılayamayacağı da belli değil.

Ama bir yandan da uzun bir süredir devam eden seçim sürecine rehber olacak herhangi bir bildirge ortada yok…

Üstüne üstlük partilerinin bu seçimlere ait bir sözü, bir bildirgesi olmadığı gibi belediye başkanı oldukları takdirde neler yapıp eyleyeceklerini, nelere önem ve öncelik vereceklerini gösteren bir seçim bildirgesi ve programları yok… Çünkü tutup kendi seçim bildirgelerini hazırlayıp duyurmaya kalksalar, yarın öbür gün yayınlanacak parti seçim bildirgesine ters düşmeyi göze alamıyorlar… Çünkü kendi özel seçim bildirge ve programlarını hazırlamalarını sağlayacak “oyun kurucu” bir beceriye sahip değiller…

Sonuç olarak elde bir parti ve aday seçim bildirgesi yok… Üstüne üstlük hem kendilerini hem de seçmenleri heyecanlandıracak enerji, neşe ve keyifleri de yok… Bu enerjiye sahip olsalar bile bunu bizlere yansıtacak bir niyet ya da çabaları yok… Sanki, genel merkez tarafından belirli makamlara, koltuklara atanacak memurlar gibi tayin kararnamelerini bekliyorlar… CHP’nin seçmene vaat ettiği demokratik seçim sistemi aynen bu!

Ne yapacağını bilmemek, söyleyememek ve söyleyecekleri ile ikna edici olamamak… Buna ilave olarak karşısındaki kitleleri etkileyecek enerjiye, heyecana ve coşkuya sahip olmamak…

Velhasıl muhalefet cephesinde; özellikle de CHP cephesindeki seçim süreci, hem genel merkezde hem de sahada bizzat aday ya da aday adayları tarafından demokrasiden uzak bir şekilde kötü yönetiliyor…

Ve böylelikle; ideoloji, politika, stratejik amaç ve hedefler gibi işin düşünce boyutu ile coşku ve heyecan gibi duygusal boyutu dikkate alınmamak suretiyle başarısızlığın yol taşları örülmeye devam ediliyor…

Seçim bildirgelerindeki yayalar ve hakları…

Ali Rıza Avcan

İnsanın, kentin cadde, sokak, meydan, park gibi kamusal mekânlarında yürüyüp dinlenmesinin, çalışıp üretmesinin, eğlenip siyasi ve toplumsal eylemlere katılmasının bir insan hakkı olarak nitelenmesi oldukça yeni bir olgudur.

Avrupa Parlamentosu’nun 1988 yılında kabul ettiği Yaya Hakları Bildirgesi; bu anlamda, insanın kentin kamusal mekânlarındaki temel haklarını belirleyerek insan odaklı bir kent için gerekli olanları ortaya koymuştur.

Böylelikle, yayaların kent içindeki konumu ve önemi, trafik mevzuatında “yaya” olarak tanımlanan pasif tanımından sıyrılarak haklarının farkında, bu hakların uygulanması için talepte bulunup mücadele eden daha aktif bir konuma ulaşmıştır. 

Bundan böyle “yaya” olarak tanımlananlar; sadece sokaklardaki kaldırım ve geçitleri yürüyerek kullandığı söylenen trafiğin bir bileşeni değil; bunun yanında, sahip olduğu haklar çerçevesinde, kentin tüm kamusal mekânlarına sahip çıkıp oralarda yürüyen, koşan, oturan, çalışıp üreten ve toplumsal eylemlere katılan, o ortak alanların işgal, kiralama, tahsis ve yağma gibi yöntemlerle özelleştirilmesine karşı çıkan, bu amaçla örgütlenip hak temelli mücadeleyi başlatan kentliler olarak kabul edilmeye başlamıştır.

Ancak bu gelişmenin ülkemizdeki boyutu; özellikle de, ülkeyi ve kentleri yönetmek için genel ve yerel seçimlere katılan siyasi partiler ve onların adayları açısından böyle olmamış, siyasi partiler ve onları adayları ne hikmetse yayalara, araç sahiplerinden daha fazla önem ve öncelik vermiştir. Onlara göre yayalar, temel haklara sahip kentliler olmaktan çok kentlerde her geçen gün artan yoğun araç trafiği içinde dikkate alınıp korunması gereken bir trafik  bileşenidir. O nedenle yayaya verilen şeyler, yoğun araç trafiğine verilen şeylere bağlı olmuş, bu ikisi arasında hep bir dengenin gözetilmesine dikkat edilmiştir.

Bu durumun en güzel örneği geçmişteki genel ve yerel seçimlere katılan siyasi partilerin eski seçim bildirgelerinde görülür.

İşte o nedenle biz de 30 Mart 2014 tarihi ile 24 Haziran 2018 tarihleri arasında yapılan 3 genel seçim ve 1 yerel seçimde siyasi partilerin kamuoyu ile paylaştıkları seçim bildirgelerinde “yaya” sözcüğünü arayarak bir tespit yapmaya çalıştık.

Yaptığımız çalışmanın sonuçlarını aşağıdaki çizelgede görebilirsiniz.

Seçim Bildirgelerinde Yaya Hakları

Sizlerle paylaştığımız bu çizelgeden de göreceğiniz gibi, 30.03.2014-24.06.2018 dönemindeki dört ayrı seçime katılan 5 siyasi partiden, düzenlediği seçim bildirgelerinde “yaya” sözcüğüne hiç yermeyen partiler Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve İyi Parti (İYİP), “yaya” sözcüğü yerine “kent hakkı” kavramını kullanan parti ise Halkların Demokratik Partisi (HDP)’dir.

Halkların Demokratik Partisi (HDP), 30 Mart 2014 tarihli yerel seçimler için hazırladığı 22 sayfalık seçim bildirisinde “yaya” ya da “yaya hakları” sözcüğünü kullanmayıp yedi kez “kent hakkı” sözcüğünü kullandığı halde; bu sözcüğü 7 Haziran 2015 tarihli genel seçimler için hazırladığı “Büyük İnsanlık, Biz’ler Meclise” isimli seçim bildirisinde hiç kullanmamış, 1 Kasım 2015 tarihli ve “Büyük İnsanlık, Büyük Barış” isimli seçim bildirisinde de sadece bir kez kullanmıştır. 24 Haziran 2018 tarihli seçim bildirisinde ise “kent hakkı” sözcüğüne hiç yer vermediği görülmektedir.

Tüm bu partilerin ele alıp incelediğimiz seçimlerde ve seçim bildirgelerinde kullanmadığı tek sözcük ise “yaya hakkı“dır.

Yaya” sözcüğüne yer verenler ise, 30 Mart 2014 tarihli yerel seçim beyannamesi ile 24 Haziran 2018 tarihli genel seçim beyannamesi olmak üzere iki kez kullanan Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) ile 7 Haziran 2015, 1 Kasım 2015 ve 24 Haziran 2018 tarihli genel seçim bildirgelerinde 2, 2 ve 1 kez kullanan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)’dir. 

Yaya Hakları ve AKP

Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP),  30 Mart 2014 tarihli yerel seçimler için hazırladığı “Büyük Medeniyet Yolunda İnsan, Demokrasi, Şehir” başlıklı ve 103 sayfalık seçim beyannamesinde yaya, yaya geçidi ve yaya yolu sözcüklerinin yer aldığı bölümler şu şekildedir:

1)Birçok şehrimizde meydanları araç trafiğine kapatarak yayalara tahsis ettik” (sayfa 34)

2)Büyük şehirlerimizde ana ulaşım yol ağındaki kavşaklarda görme ve bedensel engelliler için yaya geçitlerini düzenledik, yüzlerce sinyalize kavşak yaptık.” (sayfa 54)

3)Aynı şekilde engelliler, yaşlılar, çocuklar, hamileler gibi gruplar dahil herkesin rahat ve yardımcıs olarak kullanabilmesi gereken park, bahçe, meydan, yaya yolu ve kaldırımı gibi kentsel donatı alanları ile altyapının kullanıma uygun hale getirilmesine yönelik projeler geliştirilecek, katkı sağlanacaktır.” (sayfa 55)

AKP 2014 Seçim Bildirgesi

4)Kent içi ulaşımda yaya ve bisiklet kullanımı gibi alternatiflere katkı sağlanacaktır.” (sayfa 62)

5)Merkezi hükümet olarak, kent içi yaya ve araç trafiğini şehirlerarası trafikten ayırmak amacı ile 60 il merkezinde, 487 adet ilçe ve 223 adet belde yerleşiminde 3951 km uzunluğunda kent geçişi yaptık.” (sayfa 87)

6)Kent içi yollarda, şehirlerarası transit trafiğin kesintisiz akımını sağlayan 342 adet köprülü kavşak, 1773 adet kontrollü ve sinyalize kavşak, 1064 adet kontrollü hemzemin geçit ve 1015 adet yaya alt ve üst geçidi inşa ettik.” (sayfa 87)

7)Belediyelerimiz de bölünmüş yollar, üst ve alt geçitler, köprülü kavşaklar, yaya alt ve üst geçitleri ve tüneller gibi pek çok yatırıma imza atmışlardır.” (sayfa 89)

7 Haziran 2015 ve 1 Kasım 2015 tarihli genel seçimlere ait bildirgelerde yayalardan söz etmeyen Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) 24 Haziran 2018 tarihli son genel seçimde ise “Güçlü Meclis, Güçlü Hükümet, Güçlü Türkiye” isimli 360 sayfalık seçim bildirgesinin 266. sayfasında “tarihi şehir merkezlerinde yaya dolaşımını mümkün kılacak ve bu alanları araç trafiğinden arındıracak yaklaşımları destekleyeceğiz” ifadesine yer vermiştir.

CHP-SecimBildirgesi-2018-icerikYaya Hakları ve CHP

Yaya” sözcüğüne düzenlediği hiçbir yerel seçim bildirgesinde yer vermeyen Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) ise;

1) 7 Haziran 2015 tarihli genel seçimler için hazırladığı 158 sayfalık bildirgenin 114. sayfasında “kent içi trafikte yaya ve bisiklet öncelikli düzenlemeler yapılacaktır” ve “sokaklar ve meydanlar insan dolu ve yaya dostu olmalıdır” ifadelerine,

2) 1 Kasım 2015 tarihli genel seçimler için hazırladığı 229 sayfalık “Önce Türkiye” isimli bildirgenin 170 ve 171. sayfalarında, 7 Haziran 2015 tarihli genel seçimler için hazırlanan bildirgenin 114. sayfasında yazılı ifadelerde herhangi bir değişiklik yapılmadan aynen yer verildiği,

3) 24 Haziran 2018 tarihli son genel seçimler nedeniyle hazırlanan 240 sayfalık bildirgenin 213. sayfasında, “kent merkezleri ve bölgesel merkezlerde yayalaştırma uygulamalarını yaygınlaştıracağız” ifadesine yer verdiği görülmüştür.

Genel Olarak

Ele alıp incelediğimiz seçim bildirgelerinde de gördüğümüz gibi, AKP ve CHP gibi siyasi partilerin hazırladığı metinlerde bazen yer alan bazen de almayan “yaya” sözcüğü ile ifade edilen ya da anlatılmak istenen şey, yaya haklarından çok 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu ile Karayolları Trafik Yönetmeliği’nde tanımı yapılan “araçlarda bulunmayan, karayolunda hareketsiz veya hareket halinde bulunan insan“dan başka bir şey değildir. 

Araçlarda bulunmayıp karayolunda hareket halinde olan ya da olmayan insan… Bu nedenle herhangi bir hakka sahip olmayan insan… Araç trafiğinin ikincil bir unsuru, bir bileşeni olarak kabul edilen insan…

Sanki, tarihteki ilk kentlerin sahibi yayalar değilmiş ve taşıt araçları onların yerini almamış, kentleri işgal edip onları ikinci plana atmamış gibi…

Seçim bildirgeleri ise siyasi partilerin ve adayların bu şekilde tanımladıkları insanlar adına yapacakları şeylerden, vaatlerden söz ediyor…

Yaya kaldırımları, geçitler ve yaya alanları…

Yaya odaklı şehir” yerine, yayayı seven “yaya dostu kentler” önerileri gibi…

Bütün bu yazılıp çizilenler, siyasi partilerin aynen üniversitelerdeki akademisyenler ya da medyadaki gazeteciler, televizyoncular gibi 1988 tarihli Avrupa Yaya Hakları Bildirgesi‘nden; yayaların, kentlerdeki kamusal mekanların asıl sahibi olduğundan ve bu nedenle birtakım temel haklara sahip olduklarından haberdar olmadıklarını, bütün bu anlatımları insan hakkı penceresinden görmediğini ortaya koyuyor…

Leanne Boulton
Fotoğraf: Leanne Boulton

İşte bu nedenle, ülkemizdeki tüm siyasi partilerle onların belediye meclis üyesi ve başkan aday adaylarına ya da adaylarına bir kez daha bu işin bir yaya hakkı sorunu olduğunu, konuyu bir de bu pencereden görmek zorunda olduklarını anlatmamız gerekiyor…

Ardından da, 2019 yılının Mart ayında yapılacak yerel seçimler nedeniyle hazırlayacakları seçim bildirgelerinde, 1988 tarihli Avrupa Yaya Hakları Bildirgesi‘nde yer alan yaya haklarının kabul görüp uygulanmasına ilişkin vaat ve projelere yer verip, seçilip göreve geldikleri takdirde bu vaatlerini yerine getirmeleri konusunda bizlere taahhütte bulunmalarını talep etmemiz; bunun için de, başta Yaya Derneği olmak üzere yaya haklarını savunan tüm örgüt, kesim ve bireylerin canla başla çalışması gerekmektedir.