Ali Rıza Avcan
İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin yerel kalkınma odaklı tarım hizmetlerini ele aldığımız yazı dizisinin bugünkü bölümünde, 2012 yılında 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nda bu tür hizmetlerin yapılmasını mümkün kılan yeni düzenlemelerin yapılması nedeniyle 2014 yılından itibaren sunulmaya başlanan tarım hizmetlerinin boyut ve içeriğini incelemeye başlıyor, amaçla işe aşağıdaki soruyu sorarak başlıyoruz.
İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin 2014 yılından bu yana uygulamakta olduğu tarımsal hizmetlerin boyutu ve içeriği yıllar itibariyle nedir?
İzmir Büyükşehir Belediye Başkan Danışmanı Prof. Dr. İlhan Tekeli tarafından 2016 yılının Haziran ayında hazırlanan “İzmir İli/Kenti İçin Bir Tarımsal Gelişme ve Yerleşme Stratejisi” isimli gayriresmi raporun “İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin İzmir’de Tarımın Yeniden Yapılanmasında Oynadığı Rol” başlıklı bölümünde İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin 2004-2016 döneminde gerçekleştirdiği hizmetler ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır.
Hem bu bilgileri hem de belediyenin web sayfasındaki 2014-2017 dönemi haber arşivini; ayrıca İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin 2014-2017 dönemi performans programlarıyla 2014 ve 2015 yıllarına ait faaliyet raporlarındaki bilgileri dikkate aldığımızda yerelde kalkınma amacıyla doğrudan ya da dolaylı yollarla bugüne kadar gerçekleştirdiği tarımsal hizmetleri şu şekilde özetleyebiliriz:
A. Kurumsal Yapılanma
İzmir Büyükşehir Belediyesi, görev alanına giren 166 köye hizmet götürmek amacıyla 2007 yılında kurduğu Tarım, Park Bahçeler Dairesi Başkanlığı’nı 2016 yılında Tarımsal Hizmetler Dairesi Başkanlığı olarak yeniden yapılandırarak tarımsal hizmetlerin kalkınmanın yerelden başlamasını sağlayacak biçimde gelişmesini ve İzmir’deki tarımsal gelişmenin çevre dostu ve sürdürülebilir nitelikte olmasını amaçlamış.
İzmir Büyükşehir Belediye Meclisi’nin 18.11.2016 tarih, 05.1184 sayılı kararı ile kabul edilen 14 maddelik “Tarımsal Hizmetler Dairesi Başkanlığı’nın Çalışma Usul ve Esasları Hakkındaki Yönetmelik” hükümlerine göre, Tarımsal Hizmetler Dairesi Başkanlığı, Tarımsal Projeler Şube Müdürlüğü ve Kırsal Kalkınma Şube Müdürlüğü olmak üzere iki ayrı müdürlükten oluşmakta olup; her iki şube müdürlüğünün çalışma usul ve esasları hakkında 16 ve 17 maddelik iki ayrı yönerge düzenlenmiştir.
Tarımsal Hizmetler Dairesi Başkanlığı’nın çalışma usul ve esaslarını düzenleyen yönetmeliğe baktığımızda ise, görev, yetki sorumlulukları belirleyen 5. maddede toplam 61 maddeden oluşan bir görev, yetki ve sorumluluk listesinin yapıldığı görülmektedir.
Tüm bir ülkeden sorumlu Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın görev, yetki ve sorumluluklarını düzenleyen 639 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede bakanlığa verilen görevlerin 7 satırdan oluşan tek bir paragraf içinde ifade edilmiş olduğunu düşündüğümüzde, Tarımsal Hizmetler Dairesi Başkanlığı için yapılan mevzuat düzenlemesinin, ne ölçüde her şeyi ve sorunu önceden en ince ayrıntısına kadar düşünüp düzenleme anlayışından kaynaklandığı ve bu nedenle de yeni yeni sorunlara açık olduğu açık bir şekilde görülecektir.
‘Bütünşehir Yasası’ olarak tanınan 6360 sayılı yasanın yürürlüğe girdiği 2012 sonrasında ise hizmet götürülecek köy sayısı 166’dan 597’ye yükselmiş, böylelikle yürütülen tarım hizmetleri tüm bir ilin ilçe, kasaba ve köylerini kapsamaya başlamıştır.
B. Yapılan Hizmetler
İzmir Büyükşehir Belediyesi bu dönem içinde sunduğu yerel kalkınma odaklı tarım hizmetlerinin bir kısmını doğrudan doğruya Tarımsal Hizmetler Dairesi Başkanlığı ve onun bütçesi üzerinden, bunun dışında kalan “süt kuzusu“, “tarım alanlarına yol yapmak” ya da “çiçek ve fidan alımı yapmak” gibi dolaylı hizmetlerini ise diğer hizmet birimleri üzerinden yürütmüştür.
I – Yerel Kalkınmayı Doğrudan Destekleyen Hizmetler
a) Eğitim Hizmetleri: İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin yerel kalkınma boyutunda verdiği doğrudan tarım hizmetlerinin en önemli bölümünü eğitim ve destek hizmetleri oluşturmaktadır. Bu hizmetlere 2007 yılında Tahtalı Barajı Havzası’ndan başlanmış, daha sonraki yıllarda Yağcılar, Kuşçular, Orhanlı, Ovacık, Zeytinler, Nohutalan, Bademler, Kadıovacık, Efemçukuru, Yeni Bulgurca, Yeniköy, Payamlı, Gödence ve Kavacık köyleriyle Kemalpaşa, Menderes, Bayındır, Menemen, Torbalı, Urla, Seferihisar, Aliağa, Güzelbahçe ve Kınık’ın orman köylerinde İZKA desteği sağlanarak devam edilmiştir.
Aşağıdaki tablo verilerine göre organik tarım eğitimleri konusunda 2014 yılında düzenlenen 67 toplantıya 904 kişi, 2015 yılında düzenlenen 40 toplantıya 572 kişi katılmış olup; 2016 yılı için hedeflenen sayılar 20 toplantıda 200 kişi, 2017 yılı için hedeflenen sayılar ise 25 toplantıda 250 kişi olarak belirlenmiştir.
2014-2016 döneminde gündemde olmayan iyi tarım eğitimleri konusundaki hedefler ise 2017 yılı için 8 toplantı ve 12 kişi olarak belirlenmiştir.
Yerel çeşitlerin korunması ve alternatif üretim çeşitlerinin geliştirilmesi eğitimlerine 2015 yılında yapılan 184 toplantıya 2.206 kişinin katılmasına karşın; bu konuda 2016 yılı için belirlenen hedef 60 toplantı ve 600 kişi, 2017 yılı için belirlenen hedef de 30 toplantı ve 300 kişi olarak öngörülmüştür.
2014-2016 döneminde yapılmadığı halde 2017 yılında yapılması hedeflenen toprak ve yaprak analizi eğitimi verilecek köy sayısı 140, katılımcı üretici sayısı 800, küçükbaş hayvan yetiştiriciliği ve hayvansal ürünler eğitimi sayısı 12, bu eğitimi tamamlayan üretici sayısı hedefi 1.800, arıcılık ve arı ürünleri teorik ve uygulamalı eğitimi sayısı hedefi 60, bu eğitimlere katılacak üretici sayısı hedefi 400, kırsal kesimdeki üreticinin üretim şartlarının iyileştirilmesi eğitimi hedef sayısı 7, bu eğitime katılacak hedef üretici sayısı 300, kooperatif ve kooperatifleşme eğitimi hedef sayısı 7, bu eğitime katılacak hedef üretici sayısı ise 200 olarak öngörülmüştür.
b) Destek Hizmetleri: Küçük çiftçi ve üreticilerin kendi aralarında örgütlenmelerini sağlamak amacıyla küçük aile işletmelerinde organik atıkların değerlendirilmesi düşüncesiyle bağ ve bahçe atıklarından humus üretimi özendirilmiş ve bunun tarımda kullanılması sağlanmıştır.
Ayrıca tarım makinelerinin ortak kullanımını özendirmek amacıyla Menderes, Urla ve Seferihisar’ın Yeniköy, Orhanlı ve Yağcılar köylerinin 30 küçük işletmesinde pilot uygulamalar yapılmış, İzmir Büyükşehir Belediyesi ile İzmir Ziraat Odaları işbirliği ile Ortak Tarım Makineleri Parkının kurulması sağlanmıştır.
Bu dönemde hem Bostanlı ve Balçova’da iki adet ekolojik pazarın kurulması sağlanmış hem de 2012 yılından itibaren üreticinin ihtiyaç duyduğu toprak ve yaprak analizleri ile gübreleme tavsiyeleri yapılmaya başlanmıştır.
Organik pazarlarda denetimi yapılan üretici sayısı 2014 yılında 222 tezgahta 21 üretici, 2015 yılında 196 tezgahta 19 üretici olduğu halde; 2016 ve 2017 yıllarıyla ilgili hedefler 220 tezgahta 20 üretici ve 200 tezgahta 20 üretici olarak belirlenmiş; denetimi yapılan tüketici sayıları ise 2014 yılında 5.750, 2015 yılında 4.505 olarak gerçekleştiği halde 2016 ve 2017 yıllarıyla ilgili hedefler 4.800 olarak belirlenmiştir.
İzmir Büyükşehir Belediyesi 2015-2019 dönemi Stratejik Planının “Yerel Ekonomiye Can Verecek Faaliyetleri Yürütmek” olarak tanımlanan hedefi doğrultusunda 2016 yılında 447, 2015 yılında 1.082 adet gübreleme tavsiyesi desteğinin yapıldığı, bu sayının 2016 ve 2017 yılları için 1.100 ve 1.300 olarak belirlendiği; 2014 yılında 447, 2015 yılında 1.082 adet toprak ve yaprak analizi yapıldığı, bu sayının 2016 ve 2017 yılları için 1.100 ve 1.300 olarak belirlendiği; 2014 yılında 75 köyde ve 208,2 hektarlık alanda 187 üretici, 2015 yılında da 147 köyde ve 1.141 hektarlık alanda 567 üretici için toprak verimliliği belirleme işleminin yapıldığı, bu sayının 2016 ve 2017 yılları için 132 köyde ve 230 hektarlık alanda 660 üretici ve 140 köyde ve 1.000 hektarlık alanda 800 üretici olarak belirlendiği görülmektedir.
Yine aynı şekilde organik tarım hakkında teknik danışmanlık yapılan köy sayısı 2014 ve 2015 yılları için 61 olarak gerçekleşmiş olup; 2016 yılı hedefi 30, 2017 yılı hedefi ise 25 köy olarak belirlenmiştir.
Organik tarım hakkında teknik danışmanlık hizmeti verilen üretici sayıları 2014 ve 2015 yıllarında 120 olarak gerçekleşmiş olup; 2016 ve 2017 yıllarında da aynı sayıya ulaşmak hedeflenmiştir.
Organik tarım hakkında teknik danışmanlık hizmeti verilen çiftçi sayısı 2014 yılında 172, 2015 yılında 535 olarak gerçekleşmiş olup; 2016 ve 2017 yılları hedefi ise sadece 50 olarak belirlenmiştir.
2017 yılında iyi tarım uygulamaları kapsamında teknik destek verilecek köy sayısı hedefi 12, üretici sayısı hedefi 10, çiftçi sayısı hedefi ise 50 olarak belirlenmiştir.
Aynı dönemde çiftçiye verilen fidan, küçükbaş hayvan, arı kovanı, arıcılık malzeme seti ve ana arı ile ilgili destekler ise şu şekilde gerçekleşmiştir:
Fidan: Fidan verilen ilçe ve köy sayısı 2015 yılında 21 ilçe, 1.663 köy olmuş, 2016 ve 2017 yıllarındaki hedef 24 ilçe ve 600 köy olarak; fidan dağıtılan kişi sayısı 2015 yılında 55.837 olmuş, 2016 yılındaki hedef 35.000, 2017 yılındaki hedef ise 30.000 kişi olarak; verilen fidan sayısı ise 2015 yılında 1.136.527 olmuş, 2016 ve 2017 yılları hedefi 1.000.000 olarak belirlenmiştir.
Küçükbaş hayvan: 2017 yılında 1.800 üreticiye toplam 6.000 adet küçükbaş hayvanın dağıtılması hedeflenmiştir.
Arıcılık Desteği: 2017 yılında 400 üreticiye 2.000 adet arılı ve arısız kovan, 400 adet arıcılık malzeme seti, 1.250 üreticiye 2.500 adet ana arı dağıtılması hedeflenmiştir.
Ayrıca 2017 yılında ilk kez 7 adet köyde kestane dal kanseri mücadelesi yapılması hedeflenmiştir.
II – Yerel Kalkınmayı Dolaylı Yönden Destekleyen Hizmetler
a) Yol Yapım Hizmetleri: Sunulan dolaylı hizmetlerin ilki köy, ova ve üretim yollarının asfaltlanması olmuş ve bu çerçevede 2004-2015 yılları arasında, 400 km’si üretim yolu olmak üzere toplam 4.000 km yol asfaltlanmıştır.
b) Tarımsal Ürün Alımları: Bunun yanında İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin ihtiyacı olan çiçek, fidan, zeytinyağı, süt, yoğurt ve peynir alımlarının “sözleşmeli üretim” modeliyle 2000’den fazla ortağa sahip S.S. Tire Süt Müstahsilleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, yaklaşık 400 üyeli S.S. Bayındır Çiçek Üreticileri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi (BAYÇİKOOP), S.S. Ödemiş Bademli Fidancılık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, 232 ortaklı Urla Bademler Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ve S.S. Kiraz İğdeli ve Çevre Köyleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi gibi kooperatiflerden yapılması suretiyle kooperatifleşmenin güçlenmesine çalışılmıştır.
Bu dönemde tarım ölçeğindeki yerel kalkınmayı sağlamak amacıyla yapılan çalışmalardan biri de işin planlama boyutunda Urla, Çeşme, Karaburun, Seferihisar ve Güzelbahçe ilçelerini kapsayan 2014 tarihli Yarımada Sürdürülebilir Kalkınma Stratejisi belgesi ile Aliağa, Bergama, Dikili, Foça, Kınık, Kemalpaşa ve Menemen ilçeleri ile Gediz Deltası’nın Çiğli İlçesi içinde yer alan bölümlerini kapsayan 2016 tarihli “Gediz-Bakırçay Havzası Sürdürülebilir Yerel Kalkınma Stratejisi” belgesinin hazırlanması, 2016 yılı içinde de “Küçük Menderes Havzası Sürdürülebilir Kalkınma ve Yaşam Stratejisi” hazırlık çalışmalarına başlanmış olmasıdır.
Hazırlanan bu strateji belgelerinde Yarımada bölgesi ile Gediz-Bakırçay Havzası’nda tarımsal kalkınmanın gelişmesi için farklı alanlar için farklı öneriler geliştirilmekle birlikte; hazırlanan belgeler bir plan niteliğinde olmadığı ve bu nedenle bir eylem planına dönüşmediği için hangi önerinin kim tarafından hangi süre içinde ne şekilde yapılacağına ilişkin bir öngörüde bulunulmadığı belirlenmiştir.
C. Yapılan Harcamalar
İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne ait 2014, 2015, 2016 ve 2017 yıllarına ait performans programlarıyla faaliyet raporları üzerinde yaptığımız incelemeler sonucunda; yerel kalkınma odaklı tarımsal hizmetler için yapılan harcamaların 2014 yılında 1.744.789,83 TL, 2015 yılında da 12.846.420,79 TL olup; bu miktarların belediyenin o yıllardaki toplam harcaması içindeki payının 2014 yılı için % 0,07, 2015 yılı için de % 0,39 olduğu; 2016 ve 2017 yıllarında harcanması öngörülen tutarların ise 2016 yılı için 11.145.000.- TL., 2017 yılı için de 21.924.000.-TL. olup bu rakamların da toplam performans harcamaları içindeki payının ise sırasıyla % 0,39 ve % 0,64 olduğu görülmüştür.
Tarım arazilerine yapılan asfaltlamalar, kooperatiflerden çiçek, fidan ve süt alınması gibi dolaylı tarımsal hizmetler için yapılan harcamalar doğrudan doğruya kendi hizmet amaçları içinde yorumlanıp ilgili oldukları birimler ve onların harcamaları içinde gösterildiğinden; ayrıca bu tür hizmetler için ayrı bir maliyetlendirme çalışması yapılmadığı için bu tür hizmetler için ne ölçüde harcama yapıldığı bilinememektedir. Bilinse bile bu tür harcamaların birincil amacı sosyal hizmetlerle ya da ulaşım hizmetleriyle ilgili olduğu için bu harcamaların yarattığı faydanın da öncelikle kendi amaçları içinde değerlendirilmesi daha doğru olacaktır.
Devam Edecek…
Kent Stratejileri Merkezi 