Kent Tarihi Müzeleri ve Arşivleri*

Metin Sözen

Geçmişler geleceğe,
suyun suya benzemesinden daha çok benzer.
İbn Haldun, Mukaddime

Kent müzeleri bir eğitim meselesidir…

Kent müzeleri temelde bir kentin yaşam serüvenini, tarihsel ve kültürel birikimini her yaş diliminden insanla paylaşan, baktığını gören kuşaklar yetiştirmek için oluşturulan bir eğitim ortamıdır. İnsanları müzeyle tanıştıran, müze okumayı, müze gezme alışkanlığı edinmeyi sağlayan bir alıştırma… Tarihin her dönemini ve her kesitini canlandıran, güncel yaşamla buluşturan bir mekân… Genç kuşakların kentin kokusunu içine çektiği, hemşehrilik havasını kokladığı bir deneyim…

Kültür mirası bir kimlik mirasıdır; kent müzeleri ise bu mirasın en güçlü anlatıcıları… Kent müzeleri, ulusal ölçekte eğitimden sorumlu yetkililerin ve tüm resmi ya da özel eğitim kurumlarının gündeminde yer almalıdır; tüm eğitimcilerin, ailelerin ve yerel yönetimlerin öncelikleri arasında ilk sırada gelmelidir. Kültür sanat etkinliklerinin, konservatuvarların, festivallerin, farklı eğitim seçeneklerinin hepsinden önce gelen başlık olmalıdır kent müzeleri…

Kent müzeleri, kültürel kimliğimizi dünden bugüne, bugünden de yarına taşıma görevi üstlenen bir eğitim işlevini yerine getirir. Çünkü kültür, geçmişin birikimini geleceğe aktaran, ülkenin kimliğini zenginleştiren, ülke kalkınmasına katkı sağlayan,
dünyanın ortak mirasına katkıda bulunan toplumsal bir varlıktır. Kültür, her türlü bilginin, becerinin ve deneyimin kuşaklardan kuşaklara aktarılarak zenginleşmesiyle var olur. Bu aktarımın en önemli aracı da eğitimdir ve eğitim kültürün sürekliliğinde önemli bir araç olduğu kadar oluşumunda da bir yapı taşıdır.

Kent müzeleri bir müze değil, bir eğitim meselesidir. Kentin geçmişten gelen birikimini sergilerken yerelden evrensele uzanmalı, bu birikimi yeni bilgi ve teknolojilerle sürekli geliştirmeye, koleksiyonunu, kitaplık ve arşivini zenginleştirmeye ve çeşitlendirmeye açık olmalıdır. Müzeyi ziyaret eden gençler, “Benim kentim budur, nitelikleri de bunlardır” diyebilmelidir.

Kent müzeleri tüm bu nedenlerle, kentlerin doğal, kültürel ve tarihi birikimini koruma ve yaşatma misyonu taşıyan ÇEKÜL Vakfı ve Tarihi Kentler Birliği’nin öncelikli konuları arasında yer almaktadır. 14 Eylül 2002 tarihli Edirne Toplantısı’nda TKB Meclisi, Tarihi Kentler Birliği Kent Müzeleri ve Arşivleri Kuruluş ve İşleyiş Yönergesi’ni kabul etmiş, bu kararını Mayıs 2011 tarihli Samsun Buluşması’nda, “Kentler Kimliğini Unutmamalı: Her Kente Kent Müzesi” sloganıyla bir kez daha pekiştirmiştir. Kent müzelerinin tüm yurdu sarması dileğiyle.

Kent müzesi, kimlik ve aidiyet

Günümüz geçmişin ürünüdür.
Bernard Lewis

Kentlinin kentle aidiyet bağlarını güçlendirmek ve yaşadığı mekânı benimsemesini sağlamak, günümüzün en çapraşık sorunlarının başında gelmektedir. Bugün çoğu kent, insanoğlunun en temel ihtiyaçlarından biri olan güven duygusunu karşılamaktan giderek uzaklaşıyor. Kendini yabancı hissettiği, kodlarını çözemediği
kentsel bir ortamda yaşamak çoğu kentli için önemli bir huzursuzluk kaynağı. Kentin tarihi süreç içinde geliştirdiği kültürle bütünleşemeyen ‘kentliler’i, kentin kültürel özellikleriyle ve geçmişiyle barıştırmak ise öncelikli bir sorumluluk.

Kentli kimliği ve kentli bilinci yaratmanın önkoşulu, kenti ‘o kent’ yapan tarihsel serüveni canlı tutmak, tarihsel dokusuyla, mekânlarıyla, adap erkânıyla, ilişki biçimleriyle tanıdık hale getirmek, geçmişle bugünü birbirine bağlayıp geleceğe uzanmak. İşte tam da bu noktada kent müzeleri ve arşivleri, kentin geçmişi ve kültürüyle uyumlu bir değişime katılan ve kentli bilincine sahip hemşehriler yaratma işlevi görür. Kentliyi ortamından koparan ve geçmişe yabancılaştıran dönüşümün yıkıcı etkisini gideren önemli bir görev üstlenirler. Farklı insanları ortak bir kimlikte buluşturmaya, kaynaştırmaya ve kentleriyle barıştırmaya hizmet ederler.

Kent müzelerinin kahramanları büyük komutanlar, fatihler, krallar değildir; anlatılan da onların hikayesi, zaferleri, yenilgileri değil. Kent müzelerinin kahramanları sıradan insanlar, yurttaşlardır: Aşçı, kasap, manav, marangoz, din adamı, öğretmen, polis ve benzerleri… Ve bu insanların kendi içlerinden seçtikleri belediye başkanları… Kent müzelerindeki tarih sivil bir tarihtir, yerel bir tarihtir. Kent müzesi, bir kentte yaşanan yerel sivil tarihin belgelenmesi, bir araya getirilmesi ve sergilenmesidir.

* Bu metinler, Tarihi Kentler Birliği ile ÇEKÜL’ün (Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı) 2013 yılında birlikte çıkardıkları Kent Tarihi Müzeleri ve Arşivleri isimli kitaptan alınmıştır.

İndirmek için

KentMüzeleri-Ekitap.pdf erişimi için tıklayın