Handa Türkoğlu, Elif Kısar Koramaz
Bireylerin yaşantısını oluşturan mevcut koşullar ve kaynaklar ile bireylerin bu koşullara yönelik beklenti ve değerlendirmelerinin karşılıklı etkileşimi sürecinde oluşan yaşam kalitesi, merkezi ve yerel yönetimlerin gündemlerinde yer almakta, akademi-özel sektör-kamu işbirlikleri çerçevesinde gerçekleştirilen araştırmalarla daha iyi yaşam koşullarının sağlanmasına yönelik politikalar belirlenmekte ve uygulamalar gerçekleştirilmektedir.
Çok boyutlu bir kavram olan yaşam kalitesi, kentsel çevreyi ve kent yaşantısını oluşturan tüm unsurlardan etkilenmekte, kentsel çevrelerde yaşam kalitesi düzeyini arazi kullanım özellikleri, mekan organizasyonları, kent yönetimi ve kentsel hizmetlerin sunumlarına ilişkin özellikle ile kent halkının bu unsurlardan yararlanma düzeyleri ve memnuniyetleri şekillendirmektedir. Kentsel çevrelerin mekansal ve işlevsel birer bileşeni olan ve başlıca alanlar ve hizmet sunumları arasında yer alan kentsel yeşil alanlar, yaşam kalitesinin ölçütlerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Kentsel alanlarda, halkın rekreasyon gereksinimlerinin karşılanması amacıyla oluşturulmuş farklı ölçek ve niteliklerdeki park alanlarını içeren kentsel yeşil alanlar, ekolojik, fiziksel, toplumsal ve rekreasyon işlevleri ile kentsel çevrelerde yaşam kalitesinin yükseltilmesine katkı sağlamaktadır. Ekolojik boyutta, yeşil alanlar hava kalitesinin iyileştirilmesi, gürültü kirliliğinin önlenmesi, fiziksel çevre denetiminin sağlanması gibi işlevleri aracılığıyla doğal çevre kalitesini olumlu yönde etkilemektedir. Yapı ve nüfus dağılımını dengelemek, kentin gelişimini yönlendirmek ve sınırlamak, kente estetik değer katmak gibi fiziksel işlevleri ile yeşil alanlar, fiziksel çevre kalitesine katkı sağlamaktadır.
Tüm kentin kullanımına açık kamusal alanlar olma özelliğini taşıyan yeşil alanlar, sosyal etkileşimin sağlanması ve sosyal ilişkilerin geliştirilmesine yönelik olanaklarıyla toplumsal işlevlerini gerçekleştirmektedirler. Kent halkının ayrım gözetmeksizin ve ekonomik kısıtlara bağlı olmaksızın kullanımına açık olan yeşil alanlar, kullanıcıların yakın çevreleriyle ilişki kurmasını ve kent halkının aidiyet ve sahiplenme duygularının gelişmesini sağlamaktadır. Yeşil alanların toplumsal işlevleri, yaşam kalitesinin yükselltilmesi ve sürdürülebilirliğinde önem taşıyan aidiyet, sahiplenme duygularının oluşturulması, sosyal bütünleşmenin sağlanması ve sosyal ağların geliştirilmesinde etkili olmaktadır.
Yeşil alanların fiziksel ve ruhsal sağlıkla ilişkili işlevleri ise toplumsal sağlık boyutunda fayda sağlayarak yaşam kalitesine katkı sağlamaktadır. Ruhsal sağlık alanında, özellikle yeşil alanların psikolojik işlevleri etkili olmakta, açık ve doğal alanlarda bulunmak, doğayla temas etmek, stres ve duygu bozukluklarını olumlu yönde etkilemektedir.
Fiziksel sağlık alanında ise yeşil alanların rekreasyon işlevleri ve sundukları fiziksel aktivite olanakları ön plana çıkmaktadır. Özellikle konut çevresinde fiziksel aktivite açısından uygun koşulların sağlanması, fiziksel aktiviteyi engelleyici sosyal ve ekonomik kısıtların giderilerek fiziksel aktivite alışkanlığının yaygınlaştırılması, toplumsal sağlık düzeyinin yükseltilmesi açısından önem taşımaktadır. Yeşil alanlarda fiziksel aktivite yapmak, bireylerin kişisel sağlıklarından memnuniyet düzeylerini yükselterek yaşam kalitesinde etkili olmaktadır. Diğer yandan fiziksel aktivite alışkanlığının yaygınlaştırılarak fiziksel aktivite düzeyinin arttırılması fizyolojik sağlık sorunların engellenmesi açısından önem taşımaktadır. Özellikle konut çevresinin mekansal ve sosyal özelliklerinin fiziksel aktivite açısından uyumlu olması yaşam kalitesinin yükseltilmesinde etkili olmaktadır. Bu noktada, konut çevresinde yer alan yeşil alanların, çevresindeki sokakları ve yaya yollarını de içerecek şekilde bir bütünlük içerisinde ele alınarak yürüyüş ve koşu aktivitesi başta olmak üzere diğer fiziksel aktivite türlerine yönelik düzenlenmesi önem taşımaktadır. Diğer yandan, bireylerin yaşadıkları çevredeki komşularından ve ailelerinden aldıkları sosyal destek fiziksel aktivite konusundaki istekliliklerini ve özgüvenlerini olumlu yönde etkilemektedir. Bu unsurların gerçekleştirilecek sosyal programlarla da yaygınlaştırılması söz konusudur.
Yeşil alanların tanımlanan bu işlevleri, hem kaliteli yaşam alanlarının ve sağlıklı sosyal çevrelerin oluşmasında etkili olmakta, hem de bireylerce yaşanılan çevrenin mekansal ve sosyal özelliklerinin daha olumlu algılanmasında rol oynamaktadır. Dolayısıyla kentsel çevrelerde gerek yeşil alanların varlığının ve bulunduğu çevreyle bütünleşme düzeyinin, gerekse de rekreasyon amaçlar doğrultusunda kullanımları aracılığıyla sağladıkları toplumsal faydalarının ve sağlık alanındaki faydalarının yaşam kalitesinin yükseltilmesi açısından katkı sağladığı görülmektedir.
Kamu hizmetleri arasında yer alan kentsel yeşil alanların oluşturulmasında her ne kadar eşitlik ilkesi temel teşkil etse de, kent genelinde yeşil alan varlığı ve kent halkının yeşil alanlardan yararlanma biçimleri ve düzeyleri eşit olmamaktadır. Yeşil alan özellikleri ve sağladıkları faydalarla ilişkili olarak yaşam kalitesi düzeyi, farklı niteliklerdeki konut alanlarında yaşayan sosyo-ekonomik gruplar açısından farklılık göstermektedir. Yeşil alanların yaşam kalitesinin yükseltilmesine yönelik katkıları, özellikle düşük gelir grubundakilerin yaşadığı kentin çeperlerinde yer alan düzensiz gelişmiş konut alanları açısından önem taşımaktadır. Özellikle toplumsal ve mekansal bütünleşme açısından dezavantajlı grupların yaşadığı konut alanlarında, kentsel yeşil alanların niteliklerinin ve niceliklerinin geliştirilmesi ve yeşil alan kullanım alışkanlığının yaygınlaştırılması yönünde yapılacak düzenlemeler, yaşam kalitesinin yükseltilmesi açısından bir fırsat oluşturmaktadır.
* Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük, Melih Ersoy, Ninova Yayıncılık, İkinci Basım, Nisan 2016, s. 474-475
Kent Stratejileri Merkezi 