Ali Rıza Avcan
35 ayrı bölümden oluşan ve önümüzdeki hafta bitecek yazı dizimizin sondan bir önceki 34. bölümünde, 1913 yılında İzmir‘de doğup 7 yaşındayken ailesi ile birlikte Arnavutluk‘a giden Arnavut asıllı bir sözlük yazarı, çevirmen, öğretmen, yazar ve şairi hatırlatıp anmak istiyorum: Vedat Kokona.
Vedat Kokona, 7 Ağustos 1913’te İzmir, Karşıyaka‘da, Arnavutluk‘un Gjirokastra [Ergir, Ergirikasrı, Eǧrikasr, Ergirokastri, Argirikasrı, Arnavutça: Gjirokastër; Yunanca: Αργυρόκαστρο, (gümüş kale)] kentinden göç edip İzmir‘e yerleşen entelektüel bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Avukat olan babası Elmaz, İzmir‘in tanınmış bir avukatı olmakla birlikte; 1912 ve 1913 tarihli “Annuaire Oriental” isimli Fransızca rehberin İzmir bölümünde Elmaz isimli bir avukata rastlanmamaktadır.
İzmir‘in işgal altında olduğu 1920 yılında annesi, babası ve ağabeyi Nedim ile birlikte yeniden Arnavutluk‘a taşınması nedeniyle ilkokulu Tiran‘da okudu. 1935’te güney-doğu Arnavutluk‘ta Yunan sınırına yakın bölgesinde yer alan Görice (Kör(i)çe, Arnavutça: Korçë, Osmanlıca: Hemhudut)’deki Korca Fransız Lisesi‘ni bitirdi Kokona, bu okuldaki eğitimi sırasında bir edebiyat yarışmasında ödül kazanmış ve bu yarışmanın ödülü olarak, hayalini kurduğu Kodak marka fotoğraf makinesi ile Lamartine‘nin şiir kitabını kazanmıştır. Lise son sınıfta kazandığı bu ödül sonrasında İtalya, Almanya, İsveç ve Danimarka‘ya giderek bu gezide gördüklerini, Arnavut dilinde yayınlanan bu türden ilk kitaplardan biri olan “Nga Tirana në Stokholm: përshtypje dhe kujtime (Tiran’dan Stockholm’e: izlenimler ve anılar) isimli kitapta anlatır.
Vedat Kokona‘nın bu okuldaki arkadaşlarından biri de, Gjirokastra‘daki Fransız Lisesi‘nin kapatılması nedeniyle Korca Fransız Lisesi‘ne gelip daha sonraki yıllarda Arnavutluk‘un lideri olacak olan kuzeni Enver Hoca‘dır.
Kokona‘nın edebiyat alanındaki yolculuğu 16 yaşında, 1920’li ve 1930’lu yılların “Iliria“, “Ora“, “Vatra“, “Diana“, “Minerva” ve “Përpjekja shqiptare” (Arnavut Mücadelesi) gibi gazete ve dergilerinde yayınlanmasıyla başlamıştır. İlk şiiri “Elfet” (Elfler) 1929 yılında “Ora” gazetesinde, “Lutja e fundit” (Son dua) adlı romanı 1933 yılında “Vatra“da yayımlandı ve ona ilk edebiyat ödülünü kazandırdı.
Sanatçı, Korca Fransız Lisesi‘ndeki eğitiminden sonra Paris‘te hukuk alanında yüksek öğrenim gördü. 1939’da bitirdiği hukuk eğitiminin ardından Hukuk Mahkemesi‘ne atanmakla birlikte bu görevi yapmayıp önce Korca Lisesi‘nde Fransızca öğretmeni olarak, daha sonra da Tiran Spor Salonu‘nda çalışmaya başladı.
Faşist işgal sırasında siyasi baskılar nedeniyle 1942 yılında istifa ederek ilk mesleği olan avukatlık yapmaya başladı. Şubat 1944’te Mitrush Kuteli (1907-1967), Nexhat Hakiu (1917-1978) ve Sterjo Spassen (1914-1989) ile birlikte, daha sonra faşist olarak damgalanacak olan kısa ömürlü ancak iki haftada bir yayınlanan etkili Revista letrare (Edebiyat İncelemesi) isimli edebiyat dergisini kurdu ve yayın kuruluna başkanlık etti.
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, şimdiki adı Kemal Stafa Lisesi olan Tiran Lisesi‘ne geri döndü. 1949’da devlet yayınevi Naim Frasheri‘de editör ve çevirmen olarak çalışmaya başladı ve emekliliğine kadar öğretmenlik yaptığı Tiran Üniversitesi‘nde Fransızca profesörü olarak görev yaptı.
Vedat Kokona uzun yıllar Fransızca-Arnavutça, Arnavutça-Fransızca ve İngilizce-Arnavutça sözlükler üzerinde çalıştı. İlk sözlüğü 1932’de yayımlandı. Son sözlüğü ise 40 bin kelimeden oluşan büyük bir eserdi. Ayrıca dünya şiirinden 15.000’e yakın şiiri Arnavutçaya çevirerek Arnavut edebiyatına önemli katkılarda bulunmuştur.
1939 yılında iki ciltlik “Dritë dë hije” (Işık ve gölge) isimli şiir kitabını yayınladı. Bu kitap on dokuz adet aşk şiirinden oluşuyordu. 1943’de “Shtatë prilli: vjershayi” (Yedi Nisan: Tekerlemeler) 1940’da ise “Yje te kuputur” (Kırık yıldız) isimli kitabını yayınlar. Kokona’nın sonraki eserleri ise 1961 tarihli iki bölümden oluşan “Me valët e jetës” (Hayatın dalgalarıyla) romanı ve 1965 tarihli Hijet e natës (Gecenin gölgeleri)‘dir.
İlk çeviri çalışmaları, 30’lu yıllarda genel yayın yönetmeni Ernest Koliqi (1901-1975) ile birlikte Arnavutçaya kazandırdığı Victor Hugo (1802-1885) eserlerinin Illyra gazetesinde yayınlamasıyla başlamıştır.
Vedat Kokona, Pierre Corneille, Voltaire, La Fontaine, Jean-Baptiste Racine, William Shakespeare, Honoré de Balzac, Lev Tolstoy, Ivan Turgenyev, Maksim Gorki, John Gollsworth, Charles Dickens, Alexander Beck, Rabindranath Tagore ve Ernest Hemingway gibi sanatçılar tarafından yazılmış dünya edebiyatının birçok klasiğini, dünya şiirinden de 15 bine yakın şiiri Arnavutçaya kazandırmıştır. Kendisi Fransızca, İtalyanca, İngilizce ve Rusça’nın önde gelen çevirmenlerinden biriydi. Ayrıca genel sekreterliğini Enver Hoca‘nın yaptığı Arnavutluk Emek Partisi‘nin birinci kongresinden yedinci kongresine kadar tüm resmi belgeleriyle gençlik, meslek ve kadın sendikası raporlarını tercüme etmiştir.
Vedat Kokona ayrıca 1986 tarihli “Hijet e nates” isimli televizyon filminin metnini yazmış, 1991-2011 yılları arasında yayınlanan “Bouillon de Culture” isimli televizyon dizisinin 8. sezonundaki 27. bölümde Fransız kültürünü tanıtan bir sanatçı olarak ele alınıp tanıtılmıştır.
Vedat Kokona‘ya yaptığı bu çalışmalar karşılığında çok sayıda unvan, madalya ve nişan verilmiştir. Sanatçının Arnavutluk Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı‘ndan aldığı “Onursal Doktora” derecesi dışında Fransız Hükümeti tarafından verilen Chevalier de L’ordre des Arts et Lettres“(Sanat ve Edebiyat Şövalyesi) (1995) ile Palmes Academques (Akademik Palmiye) (1996) madalyası bulunmaktadır.
Mirvjen ve Mimoza isimli iki kızı bulunan Vedat Kokona, 85 yaşında iken 14 Ekim 1998 tarihinde Tiran‘da vefat etmiştir.
Yararlanılan Kaynaklar
Ayhan, S., Türk Romanında Azınlıklar 1872-1950, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2018 Bursa.
Bicaj, L., “Shqiptaret ë Turquisë“, https://gazetadielli.com/shqiptaret-e-turgise, 12 Mayıs 2016, Erişim Tarihi: 06.03.2024.
İseni, A., “Translation Features of Vedat Kokona on Several Dramas of Shakespeare“, International ANGLİSTİCUM Journal of Literature, Linguistics & Interdisciplinary Studies, Vol.1, No.1, 2011, 6-11.
Xhina, O., “Some Translation Problems in the Derived Words With Prefixes in English and Albanian Language, InternationaI Journal Instute of Knowledge Management, Vol. 13.3, 391-394.
Vedat Kokona, https://sg.wikipedia/wiki/Vedat_Kokona, Erişim Tarihi: 06.03.2024.
Vedat Kokona, https://en.wikipedia.org/wiki/Vedat_Kokona, Erişim Tarihi: 06.03.2024.
“Vedat Kokona: Kur Enver Hoxhën e Therrisnim “gazhël“, 04.12.2022, https://observerkult.com/vedat-kokona-enver-hoxhen-e-therrisnim-gazhel/, Erişim Tarihi: 06.03.2024.
Annuaire Oriental Commerce, industrie administration, magistrature de l’Empire Ottoman. 32ème année 1912 Hégire 1330- Année financière 1328, Smyrne, s. 1872-1873, SALT Research, Erişim Tarihi: 06.03.2024, https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/2906?locale=en
Annuaire Oriental, commerce, industrie, administration, magistrature de l’Orient 1913, Smyrne, SALT Research, s. 1716., Erişim Tarihi: 06.03.2024, https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/2878?locale=en
“Rrém Vogli, alis Araniti: Një dhurues i gazit Vedat Kokona“, 16 Temmuz 2013, Erişim Tarihi: 06.03.2024, https://www.radiandradi.com/rrem-vogli-alias-mithat-araniti-nje-dhurues-i-gazit-vedat-kokona/.
“Vedat Kokona / takimi me Midhat Frasherin“, Gazete Express, 12.10.2022, Erişim Tarihi: 06.03.2024, https://www.gazeteexpress.com/vedat-kokona-takimi-me-midhat-frasherin/.
“Me dishepujt e Volterit” nga Vedat Kokona”, Exlibris, 29 Mayıs 2019, https://exlibris.al/me-dishepujt-e-volterit-nga-vedat-kokona/, Erişim Tarihi: 06.03.2024.
Kent Stratejileri Merkezi 