Bu kez şehir ya da kent konusunda farklı şekilde düşünen farklı bir sese yer veriyoruz…
Kendine özgü şehir tahayyülünde Hıristiyan Avrupa’dan miras kalan modernist kimlik karşısına, ‘bize özgü şehir ve evi’ koyan mimar ve şair Doç. Dr. Turgut Cansever’in 1997-1998 döneminde Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu’na bağlı Mahalli İdareler ve Yerinden Yönetim yüksek lisans ve doktora programlarındaki sekiz ders veya seminerdeki konuşmalarına yer veren ve 2015 yılında Klasik Yayınları tarafından yayınlanan ‘Bir Şehir Kurmak: Turgut Cansever’le Konuşmalar’ isimli kitabı gündemimize taşımak istiyoruz.
Kitapta adı geçen Turgut Cansever, Vikipedi kayıtlarına göre 1921-2009 yılları arasında yaşamış ünlü bir mimar, şehir plancısı ve düşünür. ‘Bilge Mimar’ olarak da anılan Cansever, Dünyada üç kez Ağa Han Mimarlık Ödülü almış tek mimar unvanına sahip. ‘Osmanlı ve Selçuklu Mimarisinde Sütun Başlıkları’ adlı doktora tezi ise Türkiye’deki ilk sanat tarihi doktora teziymiş.
Resmi kayıtlara göre 1946’da İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Yüksek Mimarlık Bölümü’nü bitirmiş ve 1949’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü’nde doktorasını tamamlamış. 1950-1951 döneminde de DGSA’da öğretim üyeliği yapmış.
Yapıtları: Sadullah Paşa Yalısı restorasyonu (1949), Anadolu Kulübü Oteli, Karatepe Açık Hava Müzesi, Diyarbakır Koleji (1958), ODTÜ Kampüsü yarışma projesi 1. Ödülü (1959), Türk Tarih Kurumu binası (1951-1967), Beyazıt Meydanı (1958), Ertegün Evi restorasyonu (1971-1973-iki Ağa Han Ödülü), Bodrum Demir Evleri Projesi (üçüncü Ağa Han Ödülü).
Yurtiçinde ve dışında aldığı görevler: Marmara Bölgesi Planlama Teşkilatı Başkanlığı (1959-1960), İstanbul Belediyesi Planlama Müdürlüğü (1961), Dünya Bankası İstanbul Metropol Planlama Projesi Başkanlığı (1974-1975) Avrupa Konseyi Türk Delegasyonu Üyeliği (1974-1976); İstanbul Belediyesi (1975-1980) ve Ankara Belediyesi (1979) metropol planlama, yeni yerleşmeler, kent merkezleri ve koruma danışmanlığı, Mekke Üniversitesi (1983), Ağa Han Mimarlık Ödülü Master Jürisi Üyeliği (1983).
Yayınları: Şehir ve Mimari (1992), Ev ve Şehir (1994), Kubbeyi Yere Koymamak – Bütün Eserleri 1 (1997), İslam’da Şehir ve Mimari – Bütün Eserleri 2 (1997), İstanbul’u Anlamak – Bütün Eserleri 3 (1998), Konutlar Villalar / Toplukonut ve Siteler / Yenileme Çalışmaları Yapı’dan Seçmeler 1 (1999), Mimar Sinan (2005), İslam’da Şehir ve Mimari (2006).
***
‘Bir Şehir Kurmak, Turgut Cansever’le Konuşmalar‘ isimli kitabın Prof. Sadettin Ökten tarafından yazılmış tanıtım yazısı şu şekilde:
“Modern Türkiye kendine özgü ev tipini ve şehir biçimlenmesini oluşturabilmiş midir? Türk kamu idare sisteminin merkezi niteliği şehirleşme serüvenimizde ne gibi sorunlara yol açmıştır? Yeni şehirler hangi kriterler doğrultusunda kurulmalı, mükemmel işleyecek bir şehir modeli nasıl olmalı, şehirler nasıl yönetilmelidir? Halkın bu yönetime doğrudan katılımını sağlamak mümkün müdür?
Turgut Cansever’in 1997-1998 yıllarında verdiği “Şehir Yönetim Düşüncesi” seminerlerinden hareketle hazırlanan Bir Şehir Kurmak’ta, Türkiye’de şehirleşme sürecinin meseleleri tartışılıyor, sorunların çözümüne dönük öneriler üzerinde duruluyor ve dahası yeni kurulacak şehirler için bir model ortaya konuyor. Turgut Cansever’in “Diyarbakır Suriçi Eylem Planı”nın taslak metni de ilk defa bu eserde gün yüzüne çıkıyor.
Yaşadığımız şehir sanki bize ait değil, oturduğumuz ev yabancı birisinden ödünç alınmış gibi… Bu şehri kim düzenledi, bu evi kim inşa etti ve biz bu yabancı mekânlarda oturmak mecburiyetinde miyiz? Burada bir kimlik sorunuyla karşı karşıyayız. Turgut Cansever iki büyük kimlik kurgulaması yapıyor: Hıristiyan Avrupa’dan miras kalan modernist kimlik ve İslam medeniyeti kimliği. Medeniyet tasavvurunun en önemli görünür öğesi kuşkusuz şehirdir. Bize özgü şehir ve ev, bizim uzmanlarımız ve uygulayıcılarımız tarafından bize ait bir talep üzerine inşa edilecektir.“
Özenli ve güzel bir baskıya sahip kitap kendi içinde, ‘Takdim‘, ‘Giriş‘, ‘Şehirleşme Meselesinin Başlangıç Noktası: İnsan ve Zihniyet‘, ‘Ev ve Mahallenin Kurulması ve Yönetimi‘, ‘Şehirlerde Fiziki ve Sosyal Örgütlenme‘, ‘Sağlıklı Şehirler Kurmak ve Korumak‘, ‘Şehir ve Bölge Planlama‘, ‘Güzellik Sevgisi ve Estetik‘, ‘İmar Uygulamaları ve Sorunları‘, ‘Diyarbakır Sur İçi Eylem Planı Ön Raporu Üzerine‘ ve ‘Sonsöz‘ olmak üzere 11 ayrı bölümden ve Dr. Y. Mimar Turgut Cansever tarafından düzenlenen ‘Diyarbakır Sur İçi Eylem Planı (Taslaktır)‘ başlıklı ekten oluşuyor.
İslamcı düşüncenin şehir ile ilgili 1997-1998 yıllarındaki tahayyüllerini, AKP’nin 2002 sonrasındaki 14 yıllık ülke ve kent yönetim uygulamalarını dikkate alarak değerlendirmek açısından çok değerli olduğunu düşündüğümüz bu kitabı okumanın yararlı olduğunu düşünüyoruz. Çünkü 2002-2016 döneminde devamlı beslenen inşaat sektörü ve TOKİ uygulamalarıyla İstanbul dahil tüm kentlerimizdeki kontrol edilemez değişimin, yazarımızca tahayyül edilen ‘bizim kentimizi yaratmak’ ideali açısından nasıl bir hayal kırıklığına neden oluşturduğunu görmek benim kadar sizler açısından da ilginç olacaktır…
Hele ki Diyarbakır’daki Sur’un yok edilircesine tahrip edildiği günümüzün savaş koşullarında…
Kent Stratejileri Merkezi 