İclal Dinçer*
Dünya Mirası Listesi uygulamalarında 1972 yılı önemli bir dönüm noktasıdır. Liste’deki varlık sayısının 357’ye ulaştığı yıl kurulan; teknokrat, bürokrat ve uzmanlardan oluşan ve Paris’te hizmet vermekte olan Dünya Miras Merkezi (World Heritage Centre), ülkelerin temsilcileri arasından altı yıl için dönüşümlü olarak seçilen 21 üyeli Dünya Miras Komitesi‘nin (World Heritage Committee) karar almasında altyapı sağlamanın yanı sıra yeni stratejilerin ve yapılanmaların geliştirilmesinde de önemli roller üstlenmektedir. Bu altyapılardan en önemlileri 1994 yılından itibaren geliştirilmekte olan “alt bölge sistemi“, “Periyodik Raporlama” ve “Yönetim Planı” uygulamalarıdır.
Afrika, Arap Devletleri, Asya Pasifik Bölgesi, Avrupa ve Kuzey Amerika, Latin Amerika ve Karayipler olmak üzere kurulan altı alt bölge sisteminde bölgeler arasında en geniş alana ve en fazla sayıda ülkeye ve dünya miras varlığına (% 49) sahip bölge “Avrupa ve Kuzey Amerika“dır. Dünya Miras Merkezi’nin hizmetlerinin kolaylaştırılması ve bölgesel işbirliklerinden yararlanmak üzere kurulan bu sistemin yanı sıra Taraf Devletler Dünya Miras Listesi‘nde yer alan her varlık için üç yılda bir dönemsel raporlar hazırlayarak varlığın korunma durumu hakkında bilgi vermek zorundadırlar.
Getirilen yönetim planı sistemi ile varlığın bir dünya mirası olarak tanımlandığı dönemdeki bütünlüğünün ve/veya özgünlüğünün geliştirilmesinden enin olunması istenmektedir. Bu kapsamda taraf devletin yönetim planı hazırlayarak tüm kültür varlıklarının uzun vadeli yasal, düzenleyici, kurumsal ve/veya geleneksel koruma ve yönetim sistemlerine sahip olduklarının güvencesini vermesi beklenmektedir (URL7 ve Dinçer, 2009).
Ülkelerin sahip oldukları dünya miras varlığı açısından bir sıralama yapıldığında İtalya (45), İspanya (42), Çin (41), Fransa (35), Almanya (34), Meksika (31), Hindistan (28), İngiltere (28), Rusya Federasyonu (24), Amerika Birleşik Devletleri (21) ilk on sırada yer almaktadır (URL8).
https://whc.unesco.org/en/list/
Türkiye’de ise 2011 yılı itibariyle 10 adet varlık Dünya Miras Listesindedir. Bunlar 1985-1998 yılları arasında listeye giren İstanbul’un Tarihi Alanları – 1985, Göreme Milli Parkı ve Kayalık Kapadokya Kenti – 1985, Divriği Ulu Cami ve Şifahanesi – 1985, Hattutaş – 1986, Nemrut Dağı – 1987, Hierapolis – Pamukkale – 1988, Safranbolu Kenti – 1994, Truva Arkeolojik Kenti – 1998’dir. 2011 yılında listeye alınan Selimiye Cami ve Çevresi dışında Türkiye’nin Dünya Miras Varlıkları aday listesinde 26 adet önerisi bulunmaktadır (URL9).
Dünya Miras Komitesi tarafından 1979 yılından itibaren sistematik hale getirilen Tehlike Altındaki Dünya Miras Listesi (TADML) (List of World Heritage Danger) uygulamasında Taraf Devletlerin şu yaklaşımı kabul etmesi beklenmektedir: Bir alanın DML’ye alınması demek sürecin sonu değil, başlangıcıdır. Taraf Devlet sahip olduğu varlıklarını sürekli olarak yönetmek, izlemek ve korumak durumundadır. Varlıkların karşı karşıya oldukları tehlikelerle mücadelede taraf devletin yerini almamak esastır. Fakat onun faaliyetlerini tamamlayacak desteklerin yapılması bütün uluslararası camianın ödevidir. Bu kapsamda Dünya Miras Komitesi ICOMOS ve UNESCO uzmanları aracılığıyla sürdürdüğü izleme çalışmaları sonucunda korunmasının tehlikeye girdiği kanısı oluşan varlıkları Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi‘ne almakta, izlemesini sürdürerek ve gereken teknik, mali destekleri vererek Taraf Devlete yardımcı olmaktadır. 2011 yılı itibariyle 18’i kültürel, 17’si doğal olmak üzere toplam 35 varlık bu listede yer almaktadır (URL10).
Kurumsal altyapıların yanı sıra korumanın kavramsal gelişiminin dünyaya yayılması için Komite tarafından geliştirilen metinler de çok büyük önem taşımaktadır. Bunlar arasında 2002 yılında kabul edilen Budapeşte Deklarasyonu koruma konusunda son dönemin en önemli belgelerinden biridir. Komite’nin tüm Taraf Devletleri kabul etmeye davet ettiği ve 4C olarak tanımlanan bu hedefler, varlıkların Güvenilirliğini (Credibility) güçlendirmek; etkin Korunmasından (Conservation) emin olmak; etkili Kapasite Oluşturmak (Capacity-building); kamu bilincini arttırmak ve bunu İletişim (Communication) aracılığıyla genişletmek olarak özetlenmektedir. Bu dört kritere 2007 yılında beşinci olarak Topluluk (Community) ilave edilmiş ve diğer dört kriterin gerçekleşebilmesi için toplulukların özelliklerinin dikkate alınmasının önemi vurgulanmıştır (URL11 ve Dinçer, 2008).
Kaynaklar
Dinçer, İ. (2009), “Tarihi yarımada Yönetim Planı Kavramı ve Planlamanın Meşruiyet Krizi“i, planlama.org. http://www.planlama.org/new/planlama.org-yazilari/tarihi-yarimada-yonetim-plani-kavrami-ve-planlamanin-mesruiyet-krizi.html (erişim: 03. 06.2011)
Dinçer, İ. (2008), “İstanbul’un Tarihi Alanları: Bir Dünya Miras Varlığını Dünya Adına Koruma Problematiği“, Yenimimar, S.76 ss. 12-13 http://www.yenimimar.com/ index.php?action=display/Article&ID=749 (erişim: 03.06.2011)
Ralph, O. Slatyer, (1984), “The Origin and Development of the World Heritage Convention“, Monumentum, World Heritage Convention Issue, 3-16, http://www.inter-special_1.pdf (erişim: 03.06.2011)
URL.1: http://whc.unesco.org/uploads/activities/documents/activity-567-1.pdf
URL.2: http://whc.unesco.org/en/conventiontext/
URL.4: http://whc.unesco.org/en.list
URL.5: http://whc.unesco.org/en/guidelines
URL.6: http://whc.unesco.org/en/criteria
URL.8: http://whc.unesco.org/en/list/stat
URL.9: http://whc.unesco.org/en/tentativelists/state=tr
UR.10: http://whc.unesco.org/en/list/stat#s.3
URL.11: http://whc.unesco.org/en/activities/567
Kent Stratejileri Merkezi 