Kamu yatırım ve hizmetlerinde adil olmak… (1)

Ali Rıza Avcan

İzmir ve bu kentin içinde yer aldığı Ege Bölgesi, tabii ki İstanbul ve Marmara Bölgesi’ni dışarıda bıraktığımızda, ülkemizin diğer bölge ve illerine göre hem ekonomik hem de toplumsal ve kültürel yönden gelişmiş bir kent ve bölge…

Türkiye İş Bankası’nın 2015 yılı Nisan ayında hazırlattığı 2013 Verileriyle Türkiye’de İllerin Gelişmişlik Düzeyi Araştırması‘na göre İstanbul iller arası gelişmişlik sıralamasında birinci, Ankara ikinci, İzmir de üçüncü sırada bulunmakta. Antalya, Bursa ve Kocaeli ise bu üç büyük kenti izleyen en gelişmiş iller olarak dördüncü, beşinci ve altıncı sıraları işgal etmekte…

Türkiye’nin en gelişmiş illerini oluşturan bu 1. bölgeden sonra gelen Muğla Konya, Adana,  Eskişehir, Gaziantep, Denizli, Kayseri, Mersin, Tekirdağ, Trabzon, Balıkesir, Aydın, Samsun, Sakarya, Manisa, Hatay ve Çanakkale illeri ise 2. derecede gelişmiş iller grubunu oluşturuyor.

Aşağıdaki çizelgenin incelenmesinden anlaşılacağı gibi Batman, Gümüşhane, Bayburt, Adıyaman, Yozgat, Kilis, Bingöl, Kars, Iğdır, Şırnak, Ağrı, Ardahan, Siirt, Bitlis, Muş ve Hakkari illeri ise en az gelişmiş illeri bir araya getiren beşinci grupta yer alıyorlar.

Eskiden; daha doğrusu ülke genelinin kalkınmasını esas alan 1960 sonrası planlama çalışmalarında kamu yatırım ve hizmetlerinin bu birbirinden farklı düzeylerde gelişmiş bölge ve iller arasında adil bir şekilde dağıtılmasını sağlamak amacıyla daha gelişmiş bölgelerden elde edilen fayda ve kaynakların daha az gelişmiş bölgelere aktarılmasına özel bir önem verilir; böylelikle tüm ülkenin aynı gelişme düzeyine çıkması için özel bir çaba gösterilirdi.

Türkiye, Planlı Dönem olarak adlandırılan bu yıllarda uzun vadeli kalkınma stratejileri, orta vadeli kalkınma planları (beş yıllık kalkınma planları) ve Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı (BRROP) ile bölgesel kararlar alarak ve bölgelerin eşitsizliğine yönelik politika ve projeler üreterek bölgeler ve iller arasındaki farklılıkları gidermeye çalışmıştır.

Tabii ki bölge ve iller arasındaki bu dengelemenin bir çırpıda olmayacağı bilinir; ancak her kalkınma planı hazırlığında daha önceki kalkınma planı ile sağlanan sonuçlar değerlendirilerek yeni dengeli ve adil kalkınma hedeflerinin belirlenmesine çalışılırdı.

Ancak kalkınma planlarının hazırlık ve uygulamasında esas alınan bütün bir ülkeyi esas alan kapsayıcı planlama anlayışının, küreselleşmeci neoliberal zihniyetin dayatması sonucunda terk edilerek onun yerine rekabetçi bölgesel kalkınma anlayışının yerleştirildiği 2000’li yıllardan bu yana, bu planları hazırlamak üzere kurulup görevlendirilen her kalkınma ajansı, ülkemizde neredeyse kendi bölgesi dışında başka bölgelerin bulunduğunu ve bu bölgeler arasında sanki hiç karşılıklı ilişki ve etkileşim yokmuş gibi kendilerini diğer bölge ve illerden yalıtarak planlar yapmaya başladılar. Çünkü kendilerinden diğer bölgelerin önüne çıkmalarını sağlayacak bir rekabeti gözetmeleri isteniyor, bölgeler arası rekabet sonucunda öne çıkan bölgelerin dünya ölçeğinde markalaşarak oyunu kazanacağı söyleniyordu.

İşte bu gerçeklere dayanmayan yanlış kurgu sonucunda, önce İzmir, asırlardır kendini var eden Ege Bölgesi bütününden koparılarak il ölçeğinde tek bir bölge olarak tanımlandı ve oluşturulan İzmir Kalkınma Ajansı eliyle hazırlanan bölgesel planlar boyutunda düne kadar varlığını borçlu olduğu diğer komşu bölge ve illerle yarışarak öne çıkması istendi. Önümüze konulan bu oyunun yanlış senaryosuna göre artık bundan böyle Manisa, Aydın, Denizli, Balıkesir, Uşak ve Muğla gibi iller eskiden olduğu gibi İzmir’in ortakları değil; yarışıp geçmek zorunda olduğu rakip kentler, rakip bölgeleriydi. 

Batı Avrupa ülkelerinin kendi özel koşullarında geliştirdiği bölgeleme şablonunun ülkemiz koşulları dikkate alınmadan alınıp aynen uygulanması gibi bir anlayıştan yola çıkan bu uygulamanın  yanlışlığı, çok kısa bir zaman içinde anlaşıldı ve İzmir Kalkınma Ajansı bugün, kurulduğu 2006 yıllarına göre eski gücünü, önemini, etkisini ve parlaklığını kaybetti.

Şimdi artık herkes; özellikle de Ege Bölgesi Sanayi Odası (EBSO) gibi bölgesel kuruluşların yöneticileri İzmir’i Ege Bölgesi’nden koparmanın yanlışlığından, istatistiki bölge olarak tanımlanan yapay bölgelemeler üzerinden kalkınmanın mümkün olmadığından ve bu uygulamanın yanlışlığından söz etmeye başladılar.

2000’li yılların başında büyük ve iddialı söylemlerle takdim edilen bölgesel kalkınma  anlayışı, bugün artık eskisi gibi herkesi etkilemiyor.

2006 yılında ülkemizde kurulan ilk kalkınma ajansı unvanına sahip İzmir Kalkınma Ajansı (İZKA) ise merkezi yönetimden alması gereken mali kaynakları alamayıp çoğu hizmetini belediyelerden sağladığı paylarla yürüten, bu nedenle de aradan geçen 12 yılın sonunda, başlangıçta ifade edilen iddialı hedeflere ulaşamayan; hatta 2015, 2016 ve 2017 yıllarını en önemli organı olan Kalkınma Kurulu’ndan yoksun bir şekilde rölantide çalışarak geçiren yerel kalkınma örgütü olarak tanınıyor.

Gerçek durum bu olmakla birlikte, sanırım memleketçilik şovenizmi ile desteklenen bu yanlış bölgecilik anlayışının bir yan ürünü olarak bazı belediye yöneticileri, sanayiciler, iş adamları ve akademisyenler, İzmir’in üretip devlete verdiğinden daha az bir payı geri aldığını, İzmir’e verilmeyen bu fazlanın başka bölge ve illerdeki işlere verildiğini söyleyerek bu iddialarını raporlarla belgelemeye, bu iddiayı bir siyasi söylem olarak ifade edip kendileri lehine bir mağduriyet yaratmaya çalışıyorlar.

Oysa hepimizin bildiği gibi İzmir, üretip ortaya koyduklarıyla tüm ülke genelindeki diğer il ve bölgelerden bağımsız, kendi başına var olan bir bölge ya da eyalet değil…

Anadolu’nun ve Ege’nin kaynaklarıyla gelişmiş bir bölge ya da bugüne kadar kent olarak, Anadolu’ya, Ege’ye, Anadolu’nun diğer bölge ve illerine kadim bir borcu var…

Bu borç hem tarihi, doğal, ekonomik, toplumsal ve kültürel nedenlere, hem de bir ülke bütününde var olmanın getirdiği siyasi bütünlüğe dayanıyor…

Silahlanma harcamaları, savaşlar, kahramanlıklar, milli birlik ve beraberlik söylemi gündeme geldiğinde unutulan bu konu, yoksa bunu raporlayan, siyasal bir söylem haline getirenler açısından barış zamanlarında bir anlam ifade etmiyor mu ?

Ne dersiniz?

Gelişmiş ve gelişmemiş, zengin ve fakir, sömüren ve sömürülen, parça ve bütün gibi kavramlar; bir elmanın ya da madeni bir paranın iki farklı yüzü gibi birbirine bağlı, birbirini bütünleyip var eden diyalektik bir gerçeklik değil mi yoksa?