Ali Rıza Avcan
Bugün elimde sizinle paylaşacağım bir ihale dosyası ve bu ihaleyle ilgili beş yasal düzenleme var…
Ele alacağımız ihale dosyası, geçtiğimiz günlerde; daha doğrusu Türkiye’de ilk Covid-19 olayının görüldüğü 11 Mart 2020 tarihinden 16 gün ve 65 yaş üstü yurttaşların sokağa çıkmasının yasaklandığı 21 Mart 2020 tarihinden 6 gün sonra Karşıyaka Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğü tarafından yapılan 27 Mart 2020 tarihli güneş enerjisi santrali yapımı ile ilgili ihale dosyası…
Bildiğiniz gibi geçtiğimiz günlerde bu ihale, A3 Haber sitesinde gazeteci Serdar Öztürk tarafından gündeme getirilerek yapım işinin, ihaleye giren üç ayrı firmadan en yüksek teklifi veren firmaya neden verildiğini sorarak gündeme getirdiği ve bu soruya halen ikna edici bir yanıtın alınamadığı usulsüz bir ihale…
Bu önemli ve can alıcı soruya Karşıyaka Belediyesi tarafından henüz belgeleriyle birlikte resmi, ayrıntılı ve ikna edici bir cevap verilmemiş olsa da; biz bugün, yürürlükteki mevzuat hükümlerine göre bu ihalenin hangi gerekçelerle yapılamayacağını ve en kısa sürede iptal edilmesi gerektiğini ortaya koymaya çalışacağız…
Bu sorgulamayı yapmak için de, yazımızın başlığında da belirttiğimiz beş önemli yasal düzenlemeyi; yani,
1) 24 Aralık 2003 tarih, 25326 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 10 Aralık 2003 tarih ve 5108 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu‘nu,
2) Karşıyaka Belediyesi tarafından 26.04.2019-5 Eylül 2019 sürecinde, aralarında belediye başkanı ve başkan yardımcılarının da bulunduğu toplam 85 belediye çalışanı tarafından hazırlanıp Karşıyaka Belediye Meclisi’nin 5 Eylül 2019 tarih, 146 sayılı kararı ile kabul edilen Karşıyaka Belediyesi 2020-2024 Dönemi Stratejik Planı‘nı,
3) Karşıyaka Belediye Meclisi’nin 17 Ekim 2019 tarih, 188 sayılı kararı ile kabul edilen Karşıyaka Belediyesi 2020 Performans Programı‘nı,
4) 26 Şubat 2018 tarih, 30344 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikle
5) 27 Mayıs 2016 tarih, 29724 Mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği‘ni ele alıp yapılan ihalenin 5108 sayılı Kanun’a, belediyenin 2020-2024 dönemi stratejik planı ve 2020 yılına ait performans programıyla iki önemli yönetmeliğe uygun olup olmadığını inceleyip analiz etmeye çalışacağız.
1) 5108 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu
Stratejik plan kavramını, “kamu idarelerinin orta ve uzun vadeli amaçlarını, temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans ölçütlerini, bunlara ulaşmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını içeren plan” olarak tanımlayan 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu‘nun 9. maddesinin 1 ve 2. paragraf hükümlerine göre;
“Kamu idareleri; kalkınma planları, Cumhurbaşkanı tarafından belirlenen politikalar, programlar, ilgili mevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceğe ilişkin misyon ve vizyonlarını oluşturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamak, performanslarını önceden belirlenmiş olan göstergeler doğrultusunda ölçmek ve bu sürecin izleme ve değerlendirmesini yapmak amacıyla katılımcı yöntemlerle stratejik plan hazırlarlar.
Kamu idareleri, kamu hizmetlerinin istenilen düzeyde ve kalitede sunulabilmesi için bütçeleri ile program ve proje bazında kaynak tahsislerini; stratejik planlarına, yıllık amaç ve hedefleri ile performans göstergelerine dayandırmak zorundadırlar.”
Ayrıca yine aynı maddenin 5 ve 6. paragraf hükümlerine göre;
“Kamu idareleri bütçelerini, stratejik planlarında yer alan misyon, vizyon, stratejik amaç ve hedeflerle uyumlu ve performans esasına dayalı olarak hazırlarlar. Kamu idarelerinin bütçelerinin stratejik planlarda belirlenen performans göstergelerine uygunluğu ve idarelerin bu çerçevede yürütecekleri faaliyetler ile performans esaslı bütçelemeye ilişkin diğer hususlar Cumhurbaşkanı tarafından belirlenir.
Cumhurbaşkanı tarafından ilgili kamu idaresi için uygun görülen performans göstergeleri, kuruluşların bütçelerinde yer alır. Performans denetimleri bu göstergeler çerçevesinde gerçekleştirilir.“
Bu yasal düzenlemelerin günlük dildeki anlamı şudur:
Karşıyaka Belediyesi tarafından 2020-2024 döneminde hazırlanacak bütün belediye performans programlarının, bütçelerinin, yatırım kararlarının ve bunlara ilişkin harcamaların, 5 Eylül 2019 tarih, 146 sayılı Karşıyaka Belediye Meclisi kararıyla kabul edilmiş 2020-2024 dönemi stratejik planına uygun olması, başka bir deyişle planda yer alması gerekir. Bu uygunluk olmadan yatırım kararı verilip ihale açılması ve ödeme yapılması yasal olarak mümkün değildir. Aksi takdirde alınan kararla yapılan ihalenin acilen iptal edilmesi, bu iş için ödeme yapılmaması, yapılmışsa yapılan ödemenin de sorumlularına tazmin ettirilmesi gerekir.
2) Karşıyaka Belediyesi 2020-2024 Dönemi Stratejik Planı
Karşıyaka Belediyesi tarafından 26 Nisan 2019-5 Eylül 2019 sürecinde belediyenin hem geçmişteki hem de 2020-2024 dönemindeki gelir ve gider potansiyeli ile içinde bulunduğu büyük mali sıkıntıyı dikkate alarak, toplam 85 belediye çalışanı tarafından, 5 stratejik amaçla 17 hedefi kapsayacak şekilde hazırlanıp Karşıyaka Belediye Meclisi’nin 5 Eylül 2020 tarih, 146 sayılı kararı ile kabul edilen Karşıyaka Belediyesi 2020-2024 Dönemi Stratejik Planı’ndaki “yaşam kalitesini artıran, sürdürülebilir ve sağlıklı bir çevre anlayışıyla hizmet üretmek” başlıklı stratejik amacın “Sürdürülebilir bir kent yaratmak amacıyla iklim değişikliği ve etkilerinden korunma kapsamında çalışmaların yapılması” başlıklı stratejik hedefi ile ilgili performans göstergeleri tablosunda, (2019 yılında yapıldığı beyan edilen güneş enerjisi santraline ilave olarak) bir adet güneş enerjisi santrali yapım işinin 2021 yılına bir hedef olarak gösterildiği ve bunun doğal bir sonucu olarak aynı sayfadaki “Faaliyet ve Projeler” bölümünde de “Güneş enerji santrali yapılması” işinin 2020-2025 döneminde yapılacak bir faaliyet olarak yer aldığı belirlenmiştir. (1)
3) Karşıyaka Belediyesi 2020 Yılı Performans Programı
Karşıyaka Belediye Meclisi’nin 17 Ekim 2020, 188 sayılı kararı ile kabul edilen Karşıyaka Belediyesi 2020 Yılı Performans Programı‘nın 02.02.03.01 kodlu ve “Yenilenebilir Enerji Kullanımını Arttıracak Çalışmalar Yapılması” başlıklı performans hedefi ya da herhangi başka bir stratejik amaç ve hedefi içinde 2020 yılında güneş enerjisi santrali yapımı ile ilgili herhangi bir performans hedef ya da faaliyetine rastlanmamıştır. (2)
4) Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 7. maddesine göre, stratejik planlar beş yıllık bir dönemi kapsayıp ancak iki yıl uygulandıktan sonra geriye kalan süre için güncelleştirilebilir. Yine aynı yönetmeliğin 16. maddesinin 1 ve 2. fıkrası hükümlerine göre, “performans programları, stratejik planların yıllık uygulama dilimlerini oluşturur” ve “bütçeler performans programlarına uygun olarak hazırlanır.“
5) Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği
Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği‘nin 5. maddesinin 2. fıkrası hükmüne göre, “Mali yıl bütçesi, stratejik plan ve performans programları dikkate alınarak izleyen iki yılın gelir ve gider tahminleri ile birlikte görüşülür ve değerlendirilir.” Yine aynı yönetmeliğin 23. maddesinin 3. fıkrası hükmüne göre “gider tahminlerinde, stratejik plan, performans programı ve yatırım programlarındaki hedef ve ilkeler göz önünde bulundurulur.“
Şimdi bu güneş enerjisi santrali yapımıyla ilgili ihaleyi yukarıda belirttiğimiz yasa ve yönetmelik hükümleri ile Karşıyaka Belediyesi’ne ait 2020-2024 Dönemi Stratejik Planı ve 2020 Yılı Performans Programı çerçevesinde değerlendirmeye kalkarsak:
A. Belediye bütçeleriyle performans programlarının, ilk iki yıl içinde değiştirilmesi mümkün olmayan stratejik plana uygun olması,
B. Mali yıl itibariyle stratejik planda yer almayan faaliyetlere performans programlarında ve bütçelerde yer verilmemesi,
C. Performans programıyla bütçede yer almayan faaliyetler için ihale açılmaması ve ödeme yapılmaması gerektiğinden,
D. Ayrıca Karşıyaka Belediyesi’nin ödenemeyen borçları ve personel giderleri nedeniyle yaşadığı mali kriz sürecinde, 2020-2024 dönemini kapsayan Stratejik Plan’ın 2021 yılında yapılmasını öngördüğü böylesi büyük bir yatırım harcamasının, hesapsız kitapsız bir şekilde 2020 yılı içinde yapılmaya kalkışılması, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrolü Kanunu‘nun 1. maddesinde yazılı olan “kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılması” amacına ters düştüğünden,
2020-2024 Dönemi ile ilgili Karşıyaka Belediyesi Stratejik Planı‘nın 2021 yılı hedefi içinde yer alıp 2020 Yılı Performans Programı‘nda yer almayan güneş enerjisi santrali yapım işinde yukarıda ayrıntılarına yer verdiğimiz mevzuat hükümlerine aykırı davranılmaması ve yapılan ödemelerin kamu zararına sebebiyet verilmemesi için yapılan ihalenin, belirttiğimiz gerekçeler çerçevesinde iptal edilmesi, yapım işinin stratejik planda belirtildiği şekilde 2021 yılına kaydırılması gerekmektedir.
Oysa ülkemiz plan ve planlama anlayışı ile Cumhuriyet Halk Partisi’nin tek başına iktidarda olduğu ve büyük bir kalkınma hamlesinin yaşandığı Cumhuriyet’in ilk yıllarında tanışmış, 1930’lu yıllarda Sovyetler Birliği’ndeki başarılı örneklerden esinlenerek başlayan planlama çalışmaları ve 1961 Anayasası’na yerleştirilen kalkınma planı ile ilgili hükümler ve Devlet Planlama Teşkilatı’nın etkili çalışmaları çoğu kez CHP’nin başarısı olarak kabul edilmiş, sağcı iktidarlar ise bu başarıyı “pilav mı, plan mı?” söylemiyle küçümsemeye çalışmışlardır.
İşte bu anlamda, ülkemizdeki planlı kalkınma felsefesinin sahibi olarak bilinen Cumhuriyet Halk Partisi’nden seçilmiş bir belediye başkanının, mürekkebi henüz kurumamış ve kendisi tarafından hazırlanmış bir plan ve program hükmünü dikkate almadan plansız programsız bir işe girişmiş olması, Cumhuriyet Halk Partisi’nin temel felsefesi ile ilke ve programına aykırı bir durumun ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Bu nedenle, 2020-2024 döneminde uygulanmak üzere Karşıyaka Belediye Meclisi’nin kararı ile kabul edilmiş Karşıyaka Belediyesi Stratejik Planı’nda 2021 yılında yapılacak denilen; bu nedenle 2020 yılı Performans Programı’nda bulunmayan bir yatırımın, büyük mali sıkıntıların yaşandığı; bu uğurda belediyeye ait arsa payının ucuza satıldığı bir ortamda yapılması basiretli bir tutum olarak kabul edilemez ve edilmemelidir.
Aksi takdirde, bu konunun plan ve program yer almayışı nedeniyle Sayıştay’a, sorumluların cezalandırılması talebiyle İçişleri Bakanlığı’na gitmesi ya da 2018 yılı Temmuz ayından bu yana stratejik plan uygulamalarıyla ilgilendiğini, belediyelerle doğrudan ilişki sorup sorgulamalar yaptığını bildiğimiz Cumhurbaşkanlığı Strateji Başkanlığı‘nın müdahalesi gibi hiç de istenmeyen noktalara varması mümkün olabilecektir…
Bu nedenle, tüm belediye hizmetlerinde her zaman hak, hukuk ve adalete uygun iyi ve doğru işlerin planlanan zamanda yapılması tek hedefimiz olmalı, bu amaçla geliştirdiğimiz yapıcı ve çözüm odaklı bu tür önerilere kulak verilerek kötü niyetli kurum ya da kişilere müdahale fırsatı verilmemeli, yerel demokrasinin bu tür merkezi müdahalelerden etkilenmeden sağlıklı bir şekilde gelişmesi sağlanmalıdır…
(1) T. C. Karşıyaka Belediyesi Stratejik Planı 2020-2024, s. 81
(2) T. C. Karşıyaka Belediyesi Performans Programı 2020, s. 53
Kent Stratejileri Merkezi 