Ali Rıza Avcan
Yine bellek yitimi sonucunda sisler arasında kalmış; ama ne hikmetse, 10 yıl süreyle ders verdiği söylenen öğrencisi Kemeraltı Hisar Camii imamı bestekâr Rakım Elkutlu (1869-4.12.1948) ya da bestekâr Dr. Şükrü Osman Şenozan (1876-3 Temmuz 1954) ve hazan haham İzak Algazi (24 Nisan 1889-3 Mart 1950) gibi sanatçılara ders verdiği için hatırlanan bir sanat insanıyla, Musevi dini müziği ve Klasik Türk Müziği bestecisi Şem Tom Şikar ya da İzmirlilerin adlandırmasıyla Santo Şikârî (1840-1920) ile karşı karşıyayız.
Santo Şikârî ile ilgili bilgiler oldukça kısıtlı. Sadece Yılmaz Öztuna‘nın Türk Musikisi Ansiklopedisi, Avram Galanti‘nin Türkler ve Yahudiler isimli kitabı, 1893 tarihli İzmir Vilayet Salnamesi ile İzmir‘de yayınlanan Hizmet ve Ahenk gazetelerinin bazı nüshalarında sanatçı ile ilgili bilgi kırıntılarına ulaşıyoruz.
Bu kaynakları tek tek incelediğimizde okuduklarımız şu şekilde:
1. İsrailli Müzikolog Edwin Seroussi, “From the Court and Tarikat to the Synagogue: Ottoman Art Music and Hebrew Sacred Songs” (Saray ve Tarikattan Sinagoga: Osmanlı Sanat Müziği ve İbrani Kutsal Şarkıları) başlıklı makalesinde İzmir’deki Yahudi müzisyenlerin hem dünyevi enstrümantal müzik hem de İbranice kutsal şarkılar bestelediklerini, bunların arasında en göze çarpanının Shem Tov Shikiar (Santo Şikiar, 1840-1920) olduğunu belirtmekte. (1)
2. Yılmaz Öztuna, üç ciltlik Türk Musikisi Ansiklopedisi‘nin 2. cildinde Santo Şikârî‘nin çok sesli olarak gerdaniye makamında ve aksak usulünde besteleyip sözleri Mehmet Emin Yurdakul‘a ait “Cenge Giderken” isimli şarkı ile kendisine ait Mahur Kâr isimli eserin notalarını gördüğünü söylemektedir. (2)
3. Eski Niğde milletvekili Prof. Avram Galanti‘nin “Türkler ve Yahudiler” isimli kitabında,
“Türklerce Hoca Santo adıyla bilinen Şikar, 1920’de İzmir’de ölmüştür. Son yüzyılda, musikinin yayılmasına çalışan ve onu yeni ve sevimli bir yöne sevkeden, yüksek bir zeka ve fevkalade bir yeteneğe sahip olan Hoca Santo, bir Itri Dede yahut Dede Efendi kadar yükselmek özelliğine malik olduğunu, bestelemiş olduğu yüz elli değerli eserleriyle kanıtlamıştır.
Eserleri arasında doğum ve tahta çıkma, resmi günlere özgü çeşitli medhiyeleri ve özellikle Dügah, Nihavend, Suzidiliara, Hicazkar, Muhayyer fasılları, ve Musevi dini ayine mahsus durak vesair eserleriyle ünlüdür.
Hoca Santo, İzmir’de İslahhane denilen. Sanatlar okulunda musiki öğretmeni idi. İkinci Abdülhamid, bu büyük üstadın her tarafta övüldüğünü haber alınca, kendisini ve öğrencilerinin bir kısmını saraya davet etmiştir. Sarayda verilen birkaç konserden sonra Abdülhamid memnuniyetini belirtmek için üstadı bir nişan, bir nefis sanatlar madalyasıyla ödüllendirdikten sonra ayrıca bir kese altın bağışlamıştır.” denmektedir. (3)
4. 20 Ağustos 1304/3 Eylül 1888 tarihli Hizmet gazetesinin bir haberi, Santo Şikârî‘nin Sultan Abdülhamit‘in tahta çıkış yıldönümünde vilayet defterdarı Kadri Efendi‘nin bir şiirini Nihavend makamında bestelediğini ve bu bestenin İzmir Islahhanesi mızıka takımı tarafından seslendirilmesiyle ilgilidir. (4)
5. 1891’de basılan H.1308 (1890) yılı Vilayet salnamesinde, Hamidiye Sanayi Mektebi‘nin “muvazzaf” öğretmenleri bölümünde “Hanende muallimi Santo, gümüş sanayi madalyası, 5. derece mecidi nişanı” aldığı belirtilmektedir. (5)
6. 13 ve 24 Kânunusani/Ocak 1891 tarihli Hizmet gazetelerinin haberleri, İstanbul‘da bulunan Mekteb-i Sanayi öğrencilerinin verdikleri konserlerle büyük başarı kazandığı, hepsinin Sultan Abdülhamit tarafından madalya ile ödüllendirildiği ve bu arada Santo Şikârî‘ye 5. rütbeden Mecidî nişanı verilmesi ile ilgilidir. (6)
7. 7 Mayıs 1313/19 Mayıs 1897 tarihli Ahenk gazetesi, “Hasılatı şehrimiz Hamidiye Sanayi Mektebi’ne mahsus olmak üzere ‘Cenge Giderken’ serlevhası altında tanzim edilen “Ben bir Türk’üm, cinsim, özüm uludur” manzumesinin milli bir surette olarak gerdaniye makamında ve aksak usulünde bestekâr-ı şehir Santo Şikârî Efendi tarafından bestelendiği ve notalarıyla beraber kariben tab edileceği müstahberdir.” haberini vermektedir. (7)
8. 23 Temmuz 1313/ 4 Ağustos 1897 tarihli Ahenk gazetesi, “Cenge Giderken” eserinin basıldığı haberini vermektedir. (8)
9. 19 Şubat 1336/1920 tarihli Ahenk gazetesi, “Musikişinas-ı şehir Santo Efendinin geçen hafta içinde vefat ettiğini kemal-i esefle köylü arkadaşımızda okuduk. Santo Efendi şehrimizin değil, İstanbul’un bile nadir yetiştirdiği esatize-i musikişinasandan idi.
Santo Efendi, mezheben bir Musevi olduğu halde Türk musikisini kendisi için bir zevk-i ruhani edinerek ekser evkatını onunla meşgul olmakla geçirirdi. Bunun için üstad Türk musikisinin en mu’dil ve zevk-aver dekayık ve gazamızına vakıf idi.
Teessüf olunur ki böyle bir üstad, alem-i faniye veda ederek senelerden beri hazine-i dimağında teraküm ettirdiği cevahir-i marifeti de beraber sürükleyip götürüyor da kimsenin haberi bile olmuyor. Ne kadar kadr-naşinaslık. Yazık! Yazık!” diyerek ölüm haberini vermektedir. (9)
Santo Şikârî ile ilgili tüm bilgiler bunlardır. Bunun dışında başka bir bilgi, bir fotoğraf ya da bestelediği bir şarkının sözleri, notaları bile bilinmemektedir.
Dileğimiz ise bu tür konularla ilgilenen akademisyenlerin, araştırmacıların ve uzmanların yapacakları araştırmalarla Santo Şikârî ile ilgili tarihin karanlık koridorlarında kalmış bilgileri ortaya çıkması, onun bestelerinin bilinip dinlenmesi ve böylelikle İzmir‘deki kültür ve sanat faaliyetlerinin, bilinen, hatırlanan ve sahip çıkılan bu temeller üzerinde kurulup geliştirilmedir.
…………………………………………………………….
(1) Seroussi, E., “From the Court and Tarikat to the Synagogue: Ottoman Art Music and Hebrew Sacred Songs“, Sufism, Music and Society in Turkey and the Middle East, Papers Read at a Conference Held at the Swedish Research Institute in Istanbul, November 27-29, 1997, Edited by Anders Hammarlund, Tord Olsson, Elisabeth Özdalga, pp.86.
(2) Öztuna, Y., Türk Musikisi Ansiklopedisi, Cilt II, 2. Kısım, 1. Baskı, Devlet Kitapları, İstanbul, 1976, sh.206.
(3) Galanti, A., Türkler ve Yahudiler, Gözlem Gazetecilik,3. Baskı, İstanbul-1995, s.142.
(4) Huyugüzel, Ö. F., İzmir Fikir ve Sanat Adamları (1850-1950), Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri, Ankara, 2000, sh. 534-535.
(5) Huyugüzel, Ö. F., A.g.e. sh. 534-535.
(6) Huyugüzel, Ö. F., A.g.e. sh. 534-535.
(7) Huyugüzel, Ö. F., A.g.e. sh. 534-535.
(8) Huyugüzel, Ö. F., A.g.e. sh. 534-535.
(9) Huyugüzel, Ö. F., A.g.e. sh. 534-535.
Kent Stratejileri Merkezi 