Ali Rıza Avcan
Öncelikle, antik çağdan bu yana değişik inanç sistemlerinin uyguladığı kurban kesip sunma ritüelinin İslȃmî versiyonu nedeniyle çevremizdeki insanların bayram niyetine kutladığı bugünlerdeki hayvan katliamına “Hayır!” diyerek ve bu bahaneyle arabalarıyla otoyolları günlerce işgal edip sahilleri işgal edenleri bir yana koyarak; herkese sevgi, saygı ve selamlarımı sunarım… Tabii ki, yaşanan ekonomik sıkıntılar nedeniyle kurban edilen hayvan sayısının azalmasına sevinerek…
Gelelim bugünkü yazımızın konusuna…
Bugün size benim yeni tanışıp bayram süresince yazdıkları ya da resimledikleri üç kitaplarını okuyacağım iki “İzmirli” ile onların eseri olan bu üç kitabı tanıtmak istiyor, önümüzdeki günlerde dostlarımla birlikte bu iki isim için yapacağım daha ayrıntılı araştırmaları paylaşmak istiyorum…
Sizlerle tanıştırmak ya da tanışanlara hatırlatmak istediğim ilk “İzmirli“, 1890-1961 tarihleri arasında yaşamış olan gazeteci-yazar ve politikacı Bezmi Nusret Kaygusuz olacak. Bektaşi tarikatına ait Kaygusuz Tekkesi’ni yöneten Kadirizadeler ailesinin bir ferdi olarak 22 Şubat 1890 tarihinde Girit’in Kandiye şehrinde doğan Bezmi Nusret Kaygusuz, İzmir, Alaşehir, Antalya ve İstanbul‘da geçen mücadelelerle dolu yaşamı sonunda Ballıkuyu Mahallesi, 1022 sokak No.15 adresindeki evinde 25 Nisan 1961’de vefat etmiş ve Kokluca Mezarlığı‘na defnedilmiştir.
Mücadelelerle geçen ilginç yaşamını sizlere ayrıntılarıyla anlatmak yerine öncelikle genç tarihçi arkadaşım Murat Kaya‘nın onun yaşamını anlatan makalesini okumanızı, şayet onun hakkında daha ayrıntılı bilgiler; örneğin 2. Abdülhamit‘in İstibdat Dönemi‘ndeki İzmir ve İstanbul basınının içinde bulunduğu zor koşulları, gazetecilerin ve gazeteci örgütlerinin proje alıp fonlanmak, yerelde yakınları üzerinden iktidar alanları yaratmak ya da her şeyi, her sorunu bir demeçle geçiştirmek yerine İttihat ve Terakki‘nin baskı, şiddet ve sansürüne karşı bilfiil nasıl, ne şekilde mücadele ettiği, hangi nedenlerle ve nasıl Osmanlı Demokrat Partisi genel sekreteri olduğu, kaymakamlığı döneminde Alaşehir‘deki Kuvayı Milliye‘nin örgütlenip direnmesi için neler yaptığı, işgal dönemindeki İzmir ve 1922 Büyük İzmir Yangını, Kurtuluş sonrası İzmir‘deki yaşam ve üstlendiği kamu hizmetleri, İzmir ve Urla‘daki ticari yaşamı ve benzeri konular hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak isterseniz çok güzel bir kapak resmine -muhtemelen ressam Sacit Atlıhan‘a ait- sahip olup basıldığı tarihte 400 kuruşa satılan ve 1956’da İzmir‘deki İhsan Gümüşayak Matbaası‘nda basıldığı için neredeyse benimle yaşıt olan “Bir Roman Gibi” isimli anı kitabını okumanızı önereceğim.
Şayet benim okurken keyif aldığım eski, ağdalı ve kendi akışı içinde ahenkli bir dil yerine daha sade ve anlaşılır bir dille okumayı tercih ederseniz, şimdilerde baskısı olmadığı için sahaflarda dudak uçuklatan fiyatlarla satılan İzmir Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı‘nın 2002 yılı baskısı aynı isimli kitabı okumanız gerekecek.
Tabii ki, bu arada benim bu kitap ve yazarla tanışmamı sağlayan, bu kitabı okumamı hararetle öneren sevgili Cem Üsküp‘e de teşekkür etmeden geçmek istemem…
Bayram arifesinde “Bir Roman Gibi” isimli kitabı büyük bir ilgiyle okuyup bitirdiğim için şu an itibariyle kapağında ressam Sacit Atlıhan imzalı güzel bir çizimin bulunduğu 1957 yılında İzmir‘deki İhsan Gümüşayak Matbaası‘nda basılan ve o tarihte 400 kuruşa satılan “Şeyh Bedreddin Simavenî” isimli kitabıyla aynı kitabın Nisan 2006 tarihinde Öner Yağcı‘nın çalışmasıyla günümüz diline kazandırılıp İleri Yayıncılık tarafından yayınlanan 2. baskısını birbiriyle karşılaştırarak okuyorum.
İleri Yayıncılık tarafından 2. baskısı yapılan kitabın künye kısmında yer alan bilgilerden, 1920 tarihli ilk baskısındaki adı “Şeyh Bedreddin-i Selçukî olan kitabın yazarı tarafından Atatürk‘e armağan edildiğini öğreniyoruz.
1957 yılında İzmir‘de basımı yapılıp benim İzmir‘deki Belki Kitabevi‘nden satın aldığım kitabın ilk sayfasında ise, kitabın 6.2.1978 tarihinde 1975-1978 döneminde TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi yönetim kurulu başkanlığı görevini yapan şair Çetin Selçuk (1941-2020)’a armağan edildiğini görüyor; ancak, bu notta şahsın imzası ve armağan edilme tarihi bulunmakla birlikte, kimliği hakkında bilgi edinmemiz mümkün olmamaktadır.
Diğer ilginç bir nokta ise, “Şeyh Bedreddin Simavenî” isimli ve 202 sayfalık bu kitabın son bölümünde, kitap kapağındaki resmin temsili, Bedrettin‘in kitap içindeki portresinin ise hakiki olduğu, bu resmin “Türk Meşhurları Ansiklopedisi” adlı eserin müellifi İbrahim Alaeddin Gövsa tarafından, eserinin neşrinden sonra elde edildiği ve “Mareşal Fevzi Çakmak” isimli kitabın yazarı Süleyman Külçe vasıtasıyla gönderildiği hususunun belirtilmiş olmasıdır.
Muhtemelen bayram tatilinin son günlerinde okuyacağım üçüncü ve son kitap ise 1959 tarihinde yine İzmir‘deki İhsan Gümüşayak Matbaası‘nda basılan “Kurumuş Pınar” ismini taşıyor.
Yazar fiyatı 400 kuruş olan 144 sayfalık bu kitabın başlangıcında yaptığı açıklamayla bu kitapta yer alan “Din“, “Muhammed’in ecdadı“, “Demokrasi“, “Milli irade“, “Müterakki vergi“,”İnsan muhabbeti“, “Bayrağımızın tarihi“, “Büyük bir idealist“, “Şeref Hanım“, “Kaderin cilvesi” ve “Kendimizi bilelim” başlıklı 11 yazıyı değişik olaylar yüzünden kurumuş bir pınardan sızan dokuz damlaya benzetiyor ve kitabın basımında desteğini aldığı Şevket Filibeli‘nin adını vererek ona teşekkür ediyor.
İnternete, özellikle de Google‘la Google Akademik‘e, YÖK’ün Tez Merkezi‘yle Chat.Openai gibi yapay zeka kaynaklarına baktığımda, kitaplarının müzayedeli ya da müzayedesiz satışı dışında -ne yazık ki- İzmirli gazeteci-yazar ve politikacı Bezmi Nusret Kaygusuz hakkında yeni bir bilgiye rastlayamadım. Yaptığım araştırma ve taramaların sonucunda bulabildiğim makale, tez ve kitapları yazımın sonunda listelemekle birlikte Ekşi Sözlük‘te yapılan bir paylaşıma dikkati çekmeden geçmek istemiyorum. Sözünü ettiğim bu kaynakta verilen bilgiye göre, Osmanlıcanın Arap harflerinin en fazla kullanıldığı Rik’a yazı türüyle Bezmi Nusret Kaygusuz tarafından yazılıp imzalanmış olan; ancak kime yazıldığı belli olmayan aşağıdaki mektuba rast geldim: https://eksisozluk.com/bezmi-nusret-kaygusuz–1875978
“Beyefendi oğlum,
Mektubunuzu aldım. istediğiniz kitapları derhal postaya verdim. Lutfettiğiniz kıymetli eseri şöylece bir gözden geçirdim. Daha müsâit bir zamanda tetkik ve mütâlâa edilmesi lüzûmuna kâil oldum. Küçük olmakla beraber her halde esaslı bir eser. sa’yiniz meşkûr olsun. Şeyh Bedreddin’in (62)nci sahifesini nazar-ı dikkat-i âliyyelerine vaz’ ederim. Bu konuda tevakkuf etmek lâzım. Lâkin benim ne başım ve ne de yaşım buna müsâittir. Bu iş sizlerin yüksek himmetinize müftekirdir.
Saygılarımın kabûlünü rica eder, sıhhat ve saâdetler dilerim Beyoğlum.
İmza
Bezmi Kaygusuz“
İzmirli gazeteci, yazar ve politikacı Bezmi Nusret Kaygusuz‘un henüz günümüz diline uyarlanmamış olan diğer kitapları ise 1912 tarihli “Fırkalar ve Ben“, 1919 tarihli “İlk ve Son” ve 1922 tarihli “Nur Baba Masalı“‘ olup; bugün ele aldığımız her üç kitabın arka kapağında adres olarak verdiği “Bezmi Nusret Kaygusuz, Ballıkuyu Mah. 1022 inci Sok. No: 5 (15), İzmir” adresindeki evini ise bayram sonrasında sevgili dostum Orhan Beşikçi ile birlikte araştırmaya, Orhan Beşikçi‘nin mahalle muhtarına yönelttiği soruların kaynağına ulaşmaya çalışacağız.
Gelelim Bezmi Nusret Kaygusuz‘un kitap kapakları ile içindeki bazı resimleri çizen ressam, grafiker Sacit Atlıhan‘a ve bu kitapları basan İzmir merkezli İhsan Gümüşayak Matbaası‘na…
Ressam, grafiker Sacit Atlıhan…
Şimdilik İzmirli ressam, grafiker Sacit Atlıhan‘la Bezmi Nusret Kaygusuz‘un kitaplarını basan İzmir merkezli İhsan Gümüşayak Matbaaası konusunda doğru, tam ve yeterli bilgiye ulaşamamakla birlikte; Pulhane isimli web sayfasının https://www.pulhane.com/KatalogSayfalari/k199209.html linkinde, 1992 yılındaki Dünya Çevre Günü için hazırlanan 4 adetlik “Kuşlar” dizisindeki pullarla ilgili grafik tasarımının ressam, grafiker Sacit Atlıhan tarafından yapıldığı belirtilmektedir.
Ayrıca yine İnternet kaynaklarının verdiği bilgilere göre, aşağıdaki Aktaş Hilal Eczanesi‘nin “Gizli Çiçek” isimli kolonyası reklamdaki çizimle İzmir Barosu Dergisi‘nin 1986 Nisan ayına ait kapak düzenlemesi, müzik öğretmeni Hikmet Coşkuncan ile birlikte hazırladığı “Yiğit Çocuk/Bir Kahramanlık Öyküsü” ve “Akıllı Kızlar, Yavru Kuşla Sarmaşık” isimli hikaye kitaplarının çizimleri ile şair, yazar ve söz yazarı Fuat Edip Baksı‘nın “Emrah ile Selvi” isimli şiir kitabının kapak deseni ressam-grafiker Sacit Atlıhan‘a aittir.
İhsan Gümüşayak Matbaası…
Yaptığım araştırmalar sonucunda adresi, faaliyet dönemi kesin olarak belli olmayan İhsan Gümüşayak Matbaası‘nın bastığı kitaplar ise, -belirleyebildiğimiz kadarıyla- Bezmi Nusret Kaygusuz‘a ait 1956 baskı “Bir Roman Gibi“, 1957 baskı “Şeyh Bedreddin Simavenî“, 1959 baskı “Kurumuş Pınar“, Halil Orcan‘a ait 1951 baskı “Efes Rehberi“, Suad Yurdkoru tarafından Ege Turizm Derneği adına yazılan 1953 baskı “Meryem Ana“, Naci Gündem‘e ait 1955 baskı “Günler Boyunca Hatıralar“, Ziya Çekel‘e ait 1956 baskı “Pamuk Sulama Rehberi” ve yazarı belli olmayan 1963 baskı “Küçük Savaşçı“dır.
Konu ile ilgili kaynaklar
Makaleler
1) Demir, A., (2016) “Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Nur Baba’sı İçin Döneminde Bir Reddiye: Nurbaba Masalı“, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Dergisi, Kış 2016, Sayı 80, s. 51-77.
2) Gülmez, N., Tahancı, B., (2013) “Alaşehir Kuva-yı Milliye Komutanı Mustafa Şahyar Bey “, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 11, Sayı 3, Aralık 2013, s.131-148.
3) Katipoğlu, N. (2022) “Bezmi Nusret Kaygusuz ve İzmir Tanıklıkları“, Çakabey’den Günümüze İzmir, Cilt 4, İzmir 2022, s. 1821-1832.
4) Özmakas, Y., “Bezmi Nusret Bey ve Osmanlı Demokrat Fırkası“.
Tezler
1) Kılıçbay, M. (2020) Tenkid Dergisi Üzerine Bir İnceleme, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir 2020.
2) Özer, M., Bezmi Nusret Kaygusuz’un Hayatı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1987.
3) Taş, D. G. (2019), Tenkid Dergisi – Transkripsiyon ve İnceleme, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman 2019.
Kitaplar
1) Koçak, C., Belgelerle Heyeti Mahsusalar, İletişim Yayınları, 2005 İstanbul.
Kent Stratejileri Merkezi 