Ali Rıza Avcan
Yazı dizimizin 28. bölümünü Ermeni asıllı ve İzmir doğumlu bir ressama ayırıyoruz: Jean Eritziane.
Hatırlayıp bu da bizdendir demeye çalışacağımız bu ressam da diğer Levanten, Rum, Ermeni ve Musevi ressamlar, heykeltraşlar, şairler gibi İzmir’de doğup ilk nefeslerini bu topraklarda almış olmakla birlikte; ticaret yapıp para kazanarak zengin olmak isteyen insanlardan oluşan bu kentte kalmamışlar, sahip oldukları yetenekleri bu coğrafyada yaşayan insanlar yerine Avrupa, Amerika gibi ülkelere gidip oradaki soydaşları ile birlikte bir şeyler yapmaya, bir yabancı ya da mülteci olarak ortaya koydukları sanatları ile o topraklarda tutunmaya çalışmışlar. Tabii ki de, yaptıkları eserlere bu kentten, bu topraklardan tek bir iz koymamak, buraları hatırlamamak üzere…
1887 yılında İzmir’de dünyaya gelen Jean Eritziane, Moskova‘da ve ardından Paris‘teki Ecole des Beaux-Arts (Güzel Sanatlar Okulu)’da eğitim görmüş, eğitimini ve mesleki ustalığını ilerletmek amacı ile birer yıl süreyle Fransız ressamlar Léon Bonnat (1833-1922) ve Fernand Cormon (1845-1924)’un atölyelerinde çalışmıştır.
İsmi, Ermenice’de “edep” ya da “onur” anlamına gelen Şinork (snorhk, շնորհք) olan sanatçı, birçok tablosunu bu adla imzalamasına rağmen daha sonra adını, birçok kimsenin kendisini Alman sanması nedeniyle “Jean” olarak değiştirmiş ve yaptığı nü tablolar katıldığı ulusal sergilerde dikkatleri üzerine toplamıştır.
Eritziane, Ağustos 1914’te 1. Dünya Savaşı patlayınca kendisine kucak açıp eğiten Fransa için gönüllü olarak orduya katılarak stüdyosunu, modellerini ve belki de geleceğini geride bırakarak, Fransız-İngiliz ordusunun Helmuth von Moltke yönetimindeki Alman ordusunu yendiği Marne savaşında yer aldı. Bu savaşta ağır yaralanmasına karşın ölümden kıl payı farkla kurtuldu ve yaraları yavaş yavaş iyileşti.
Sanatçı savaş sonrasında fırçasını yeniden eline aldı ve 18. yüzyılın ruhuna uygun, modern renklerle çeşitli resimler yapmaya başladı. Yaptığı resimlerde ışık oyunlarını doğru bir şekilde resmetmeye önem veriyordu. Bu dönemde yaptığı en tanınmış çalışması, Rusya’da dünyaya gelen Fransız kökenli ünlü soprano Felia Litvinne’in portresidir. Ustası Léon Bonnat gibi portrelere ağırlık veren Jean Eritziane, teknik olarak genellikle pasteli tercih ederek çıplak kadın teması üzerinde ışık-gölge oyunlarına yönelmiştir.
Eritziane’nin, 1187, 1188 ve 1189 numaralı “Portre de A. Willette” (D. A. Willette’ye ait), “La Volupté” ve “Eve Parisienne” adındaki üç pastel tablosuyla katıldığı 1922 tarihli 33. Salon des Indépendants sergisinde seyirci önüne çıkardığı “La Volupté“ (Şehvet veya Zevk) adlı çalışması, Fransız politikacı Antoine Ellen-Prevot tarafından sergiye katılan çoğu eser gibi acımasız bir dille eleştirilmişti.
Jean Eritziane, ayrıca 21 Ocak1929’da New York Junior League‘in Amerika’daki Ermeni ressamların 120’den fazla eserini bir araya getirdiği sergiye H. Aivazaovski, Mihran Serailian, Panos Terlemezian, Edgar Shahin, S. Kachadourian, Manuel Azadigian, Dr. Virginia Alekian, Cesar Algen, Karekin Aprahamian, Vahan Atamian, Sarkis Beulan, Armen Darson, H. Dirit, Manoug Everjian, Vahan Hagopian, Aram Jaboulian, L. Kanarian, Artemis Karagheusian, Vahan M.Mamigonian, M.S. Mamoulian, Jack Moroukian, Araksi Sinanian, Pauline Soghigian ve John Takakjian gibi Ermeni ressamlarla birlikte katılmıştır.
Çoğu kaynakta sanatçının hangi tarihte nerede öldüğü belirtilmemekle birlikte; bazı kaynaklarda da 1925 yılında vefat ettiği belirtilmektedir. (1, 2)
(2) https://www.loizillon.com/en/lot/122978/17346832-jean-eritziane-18501925-bouquesearch=&
Yararlanılan Kaynaklar
Daşçı, S. (2011) “19. Yüzyılda İzmir’de Dünyaya Gelen Bazı Gayrimüslim Sanatçılar ve Sanatsal Etkinlikleri Hakkında Bir Değerlendirme“, Sanat Tarihi Dergisi, Cilt XX, Sayı 2, Ekim 2011, s.27-44.
Macler, F., la France et L’Arménia a Travers L’Art et l’Histoire, Paris 1917, s. 5.67-58.
Mathores, J.,, Revue des Etudes Armeniennes, Paris, 1922, s. 308.
Miellet, A., Revue des Etudes Arméniennes de Quelques Mots Parthes en Arménien, Paris, 1922, Tome II, Fascicule 1, s.308.
Turabian, H. (P. Varazdat), L’Armenie Et Le Peuple Arménien, Paris, 1962, s. 69.
“Art Exhibit and Costume Dance“, Hoosharar, February 1929, Vol. XVI, No.133, s.13-14.
Société des Artistes Indépendants, Cataloqve de La 33. Exposition, 1922, s. 65.
Kent Stratejileri Merkezi 