Ali Rıza Avcan
Cumhuriyet döneminin ilk ressamlarından biri olan ressam ve sanat eğitmeni Nüzhet Ayetullah Sumer, 16 Nisan 1905’te İzmir’in Konak İlçesi Fettah Mahallesi (yeni ismi Akıncı Mahallesi) Dibek Sokak, No.58 adresindeki iki katlı tipik bir Türk konağında doğdu. Babası, İzmirli Allamezade Ailesi mensubu, Düyun-u Umumiye Aşar Müdürü Mehmet Esat Bey, annesi ise Saniye Hanım’dır.
Birinci Dünya Savaşı yıllarını Buca’da geçiren Ayetullah Sumer ve ailesi, Mondros Mütarekesi’nin ardından, 15 Mayıs 1919’da başlayan Yunan işgali ile artan baskılar neticesinde Türk ailelerinin çoğunlukta olduğu Karşıyaka’ya taşındılar. Bu süreçte işgalin ardından Türk okullarının kapatılması nedeniyle altı sene okuduğu İzmir Birinci Sultani Mektebi’ndeki eğitimini yarım bırakmak zorunda kaldı.
Nüzhet Ayetullah, 10 Eylül 1922’de Gazi Mustafa Kemal’i Karşıyaka’ya geldiğinde görmüş ve çok etkilenmiş. İlk kez gördüğü kalpaklı Mustafa Kemal portresini aynı günün gecesinde 30 cmx40 cm boyutundaki tuvale aktarıp, arkasından İzmir yangınını ve Türk süvarilerinin İzmir’e girişini de resmetmiş. Sonraki yıllarda, 120 adedin üzerinde Atatürk portresi yapmıştır.
Nüzhet Ayetullah Sumer, İzmir’in kurtuluşunun ardından okula geri dönerek, orta öğrenimini İzmir Birinci Sultani Mektebi’nde tamamladıktan sonra, 25 Ağustos 1924’te Avusturya ve Fransız sermayeli Selanik Bankası’nın İzmir şubesinde işe girdi ve burada 14 Mayıs 1925’ye kadar çalıştı. 23 Ocak 1928’de Osmanlı Bankası’nın İzmir Şubesi’nde çalışmaya başladı. Askerlikten terhisinin ardından tekrar Osmanlı Bankası’ndaki işine dönmüş, bir yandan çalışırken, bir yandan resim çalışmalarını sürdürdü.
Ayetullah Sumer, 1925-1928 yılları arasında Marsilya Ticaret Okulu’nda eğitimine devam etmiştir. Marsilya’da eğitimine devam ederken resim ile ilgilenmeye başlayan Sumer, 1927’de İzmir’e dönene kadar Marsilya Güzel Sanatlar Yüksek Okulu’nda Théophile Bérengier’in resim atölyesine devam etmiştir.
1928 yılında, henüz 23 yaşında iken, İzmir Türk Ocağı’nda etüt ve tablolarından oluşan ilk kişisel resim sergisini açtı. Serginin açılışı, İzmir Valisi Kazım Dirik tarafından yapılmış, İzmir Türk Ocağı binasında açılan sergide başında kalpağı ile İzmir’e girişi betimlenen Mustafa Kemal’in portresinin yanı sıra ‘Büyük İzmir Yangını’ ve ‘Türk Süvarilerinin İzmir’e Girişi’ resimleri de büyük beğeni toplamıştır. Aynı yıl devlet bursu alarak Paris’e gider.
Paris’te bulunduğu süre içerisinde P. Baudin’in atölyesinde fresk üzerine çalışmalar yapmıştır. 1929 yılında Türkiye’de Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği’nin kurulmasına öncülük eden Sümer, 1933’te Türkiye’ye dönene kadar geçen süreçte Paris’te dört sergi açmış, katıldığı bir yarışmada bir gümüş madalya almaya hak kazanmıştır. Ayrıca 1934’te Galatasaray sergisinde yer alan “Daktilo” adlı kompozisyonu da o günlerde heyecan yaratan bir çalışmasıdır.
1932 yılında Paris Milli Güzel Sanatlar Yüksek Okulu’ndan ‘uzman’ diploması alarak mezun olan Nüzhet Ayetullah, 5 Aralık 1932’de Paris’ten ayrılmasını ve yurda dönüşünü takiben, İzmir’e veda ederek, 31 Ocak 1933’te İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’nde aylık 25 lira maaşla ‘fresk muallimi’ olarak göreve başladı. Bir ay sonra 1 Mart 1933’te 38 yıl süresince başında kalacağı, Güzel Sanatlar Akademisi’nin Fresk Atölyesi’ni kurmakla görevlendirildi. 1971’de emekli olana kadar burada eğitim vermeye devam etmiştir.
Sümer, aynı zamanda, 1939 yılında Cumhuriyet Halk Partisi tarafından düzenlenen Yurt Gezileri’ne seçilen ressamlardan biri olmuş, gezi kapsamında Afyon’a giderek, burada eskizler ve tablolar üretmiştir.
Ressam Sümer, Yurt Gezileri Projesi kapsamında II. Grupta görevlendirilerek 15 Ağustos-30 Eylül 1939 tarihleri arasında Afyonkarahisar’a gönderilir. Ayetullah Sümer Afyonkarahisar’da bulunduğu süre içerisinde toplam dokuz tablo yapar. Yaptığı tablolar Şehir, Doğa ve İnsan resimlerinden oluşmaktaydı. Ressam Ayetullah Sümer’in 1939 yılında Afyonkarahisar’a ilişkin yaptığı tablolar şunlardır:
1. Zafer Abidesi (Afyon)
2. Emirdağlı Tahir Efe
3. Afyon
4. Afyon (Ay batarken)
5. Koca Mustafa (Belkaracaörenli)
6. 30 Ağustos (Dumlupınar)
7. (27 Ağustos) Afyon’a Türk erlerinin giriş noktası
8. Akşam
9. Orta sivri
Bu tablolardan “Emirdağlı Tahir Efe”6 ve “Afyon’da gündoğumu” tabloları bilinmekte, diğer tabloların tam olarak nerede oldukları bilinmemektedir. “Emirdağlı Tahir Efe” tablosu Harita Genel Komutanlığı Haritacılık Müzesi Resim Koleksiyonundadır. Diğer bir tablosu olan “Afyon’da Gündoğarken” isimli tablosunun 2010 yılında müzayede satışında olduğu bilinmektedir.
Ayetullah Sumer, Türk resminde, bağımsız hareket etmeyi tercih eden sanatçılarımızdan biridir. Kendi içinde çeşitlenen ancak akademik tatları her zaman belirgin bir resim anlayışını uzun süre uygulamakta ısrar etmiştir. Sumer’in özellikle peyzajlarında resmi saran, buğulu atmosfer dramatik bir etki yaratır. Issızlık duygusunu pekiştiren melankolik bir uzam izleyici ile çok çabuk bütünleşir. Aslında 1940’lı yıllarda genel hatlarını belirleyen Ayetullah Sumer’in resmi sonuç itibarıyla figür ve nesneden hareketle soyutlama eğilimli bir algı sürecinde lirik bir duyarlığa sırtını dayayan, yumuşak renk geçişleriyle lekeci bir ifadeyi yakalayan ilginç bir sentezi içermektedir.
10 Mart 1979 tarihinde İstanbul’da hayatını kaybeden Sumer, 1983’te “Akademinin Kuruluşunun 100. Yılı” kutlamaları kapsamında “Osman Hamdi Onur Ödülü’ne değer bulunmuştur.
Ayetullah Sumer’in, başta Devlet Resim ve Heykel Müzesi’nde olmak üzere, resmi ve özel koleksiyonlarda pek çok eseri bulunmaktadır.
Kaynakça
Beşikçi, O. (2019) Basmane doğumlu ressam Ayetullah Sumer, Milliyet Gazetesi, 9 Mayıs 2019, https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/orhan-besikci/basmane-dogumlu-ressam-ayetullah-sumer-2870678 (Erişim Tarihi: 26.09.2023).
İstanbul Ticaret Odası Resim Koleksiyonu, İstanbul Ticaret Odası, 2001.
Ayetullah Sumer – Sanatçı Detayı (turkishpaintings.com, 26.08.2020),
Ayetullah Sumer (leblebitozu.com, 26.08.2020),
Günek, Hasan Tahsin, “Yurt Gezileri Projesi ve Ressam Ayetullah Sumer“, Kocatepe Gazetesi, 28.10.2019, https://www.kocatepegazetesi.com/yurt-gezileri-projesi-ve-ressam-ayetullah-sumer/ (Erişim Tarihi: 26.09.2023).
Manzaralar
Natürmortlar
Portreler
Asker Resimleri
Kent Stratejileri Merkezi 